U skorije vrijeme fočanska kino sala puni se do posljednjeg mjesta, iako se filmovi prikazuju čitavu sedmicu: u pitanju su djela domaće, srpske kinematografije. Za Nedelju i Jorgovane prvih dana prikazivanja nije bilo slobodnog mjesta, a slično je bilo i prvih dana prikazivanja Ruskog konzula. Publika je izlazila iz sale vrlo podijeljenog mišljenja, naročito kada su u pitanju posljednja dva ostvarenja (Jorgovani i Ruski konzul), a, ma koliko da se ova dva filma razlikuju, prigovor razočaranih gledalaca bi bio sljedeći: nismo dobili ono što smo očekivali.
Jorgovani su obećavali filmsku verziju romantičnog i nostalgičnog ljubića – a Sloboda Mićalović i Ivan Bosiljčić su maestralno odigrali auto-ironijske uloge u satiričnom ostvarenju u kome se „ništa ne dešava” na sceni, mada se sve dešava – u ljudskim dušama i njihovim odnosima. Sličan prigovor već se uobličio u slučaju ekranizacije, po ličnom shvatanju autora ovih redova, najboljeg romana Vuka Draškovića. „Kao da postoje dva filma u jednom – jedan do smrti Ljube Božovića, drugi poslije”.
Tačno je, dakle, da u Ruskom konzulu imamo dva filma, ali ne do i od nekog trenutka u filmu već od samog početka. Čak i prije početka, zapravo. Uzmimo samo znakove koji su nam govorili o igri koju ćemo gledati: godine 2024. ekranizuje se roman Vuka Draškovića iz 1988, iz epohe kada je Drašković bio sve ono što nije danas. Dakle, samim snimanjem se postavlja scena za igru dvosmisla (ako već i samo snimanje bilo kojeg filma po knjizi nije dvosmislen čin). Žarko Laušević, čovjek čiji je lik nerazvodiv od uloge Alije Osmanovića/Ilije Jugovića sada glumi Ljuba Božovića, a Nebojša Dugalić postaje Ilija Jugović (obojica glume maestralno).
Svakome ko je čitao Ruskog konzula može se učiniti da je Draškovićev roman prenesen i vjerno i nevjerno, s tim što je, po nuždi ekranizcije, mnogo introspekcije moralo biti izostavljeno. Ipak, Lekić i Tabašević su uspjeli da donesu nit romana – unutar koga sumnja i osjećaj ambivalentnosti i sami zauzimaju značajno mjesto ne samo kao motivatori već i kao atmosfera, ponekad kao egzistencijalna struktura kazivanja. Tu, međutim, leži i glavna boljka tj nesporazum sa filmom (kao i sa romanima). Oni nisu samo priče o nacionalnim katastrofama (ni Nož nije bio samo to!) već i pokušaji da se sagleda unutrašnjost čovjekovog bića rastrzanog između slojevitih nanosa sopstvenog identiteta.
Kao što Nož nije bio samo film o tragediji mojih i naših poklanih srpskih, hercegovačkih sela, već i pokušaj aktuelizacije antičke dileme o sebespoznaji („ko sam ja?”, „da li istražujući sebe – dolazimo do sebe ili do tragične raspolućenosti svakog čovjeka?”) tako i Ruski konzul jeste film o srpskoj novijoj drami na Kosovu ali i film o podvojenosti, izdaji, konvertitstvu, nesigurnosti, istrajnosti, žrtvi, stradanju… Dakle, od samog početka, pa i prije početka, Ruski konzul je film o dvojakosti srpske (i sveljudske) stvarnosti, a on takav ostaje do kraja, s tim što se tempo i perspektiva ponešto mijenjaju u drugom dijelu.
Kada rečenicu „Rusije će opet postati Rusija, a Kosovo ponovo srpsko” izgovara Ljubo Božović (Žarko Laušević ili Ivan Stepanovič Jastrebov?), nju je već tada moguće pojmiti u dva sasvim različita ključa: kao buncanje i fantaziju bolesnog čovjeka (dakle, na tragu drugosrbijanskog poimanja o tome da su „sve nacije – halucinacije”) ali i kao suštu istinu duše, istorije, čitavog srpskog bića. Kosovski zavjet i ludilo, dosljednost po cijeni smrti i nastavak borbe… Film kao da se poigrava prepoznatljivim vrijednosnim sudovima koji se intuitivno donose.
Raznoraznim „mirdita” polaznicima „radionice za kulturnu dekontaminaciju”, ljubiteljima propagandnih štiva Dimitrija Tucovića i njegovih nastavljača mora biti neprijatno kada im se filmski oživi i saspe u oči notorna činjenica o progonu Srba sa Kosova i Metohije, koji se dešavao i u zlatno vrijeme „bratstva i jedinstva” (filmski kontrast između Zdravka Čolića i stvarnosti Srba u Prizrenu i Đakovici maestralan je potez). Ako je Ljubo Božović lud, on nije tek tako lud. No, ostaje jedno bolno pitanje i za nacionalno svjesnu publiku: nije li ponašanje Ljube Božovića nešto na šta ni 99,9% nacionalno svjesnih Srba ne bi pristalo? Nismo li i sami skloni da svaku beskomprmisnu žrtvu pojmimo kao uzaludnu i ludu, da „čekamo bolja vremena”, da se samozavaravamo da je naša vrhunska pamet u nekom „racionalnom” pragmatizmu u kome su ljudi koji se „previše zanose” takođe nepodesni? Uostalom, ne živimo li u vremenima u kojima je – čak i kod nas – već normalizovano toliko toga da je jedino ludom čovjeku – žrtvi svjesnoj i postojanoj – moguće da kaže istine svoje duše, uz sav rizik da u simulakrumu koji čini normalizovano ludilo – i sami budemo pojmljeni kao ludaci.
Jer, društveni konsenzus se ne ruši ideologijom već životom. Nacionalista i autokolonizator se ne razlikuju po pristupu velikoj ili maloj priči, ideji ili fenomenu već po cijeni koju si spreman da platiš za svoja ubjeđenja. Da među Srbima imamo jedan odsto „ludih” nacionalista, teško da bismo bili u demografskom problemu, političkoj i društvenoj sumaglici. Zato Ruski konzul nije film o ideji, već o životnoj cijeni ideje i, premda se na kraju patetičnim završetkom film spušta u banalnu očiglednost samoočigledne istine – one da svaki sukob nosi žrtve za obje strane – ono što ostaje kao trajni utisak jeste smislenost žrtve i njen objedinjujući karakter. Iliju i Milicu ne spaja život kao niz nasumičnih poraza već žrtva – ona kolektivna, srpskog naroda, lična, Ljube Božovića, njihova intimna, zatvorenička i udovička. Žrtva ima smisla – ona nam daje da se obnovi život i čuva svoje – to je ono što bi bila značajnija nit od prostog „drugog ugla” na odnose Srba i Albanaca.
Razočarenje drugim dijelom filma, čini mi se, više je uzrokovano nekom samododjeljenom konstitucijom glavnog junaka koji, nakon toliko nepravdi i stradanja, mora postati svoje suprotnost. Film se u ideološkom smislu i dalje bavi nemogućnošću represije da uspostavi „bratstvo i jedinstvo”, a mnogima se učinilo da je odnos koji Ilija Jugović postiže sa Albancima u zatvoru upravo takav. No, stvar stoji sasvim drugačije – i uglavnom onako kako se najčešće i postavljala između Srba i Albanaca u neposrednim kontaktima: doza uzajamnog poštovanja uz jasnu svijest o razlici, pa i granici između kolektiva.
Lik Ilije Jugovića, međutim, dobro pokazuje jednu izraženu crtu srpske nacionalne karakterologije – a to je sposobnost da pomognemo i da budemo ljudi i ka najvećim neprijateljima. Danas je ova crta često prokazana jer nas isuviše često podsjeća na ideološke zablude HH vijeka, ali nikako da shvatimo da to što su srpski vojnici hranili dojučerašnje bugarske protivnike njima samo služi na čast, niti da to što srpska kulturna elita nije bila u stanju da shvati sa kim pravi državu 1918. – nije plod dobrote već gordosti, sebeprezira, kulturne zaslijepnjenosti i ambicioznosti. Međutim, Ilija Jugović ne spašava život drugom čovjeku (Samarjaninu, Albancu ili Špancu, nevažno) zato što je Ilija nekakav „Jugosloven”, već upravo zato što je Srbin.
Film koji je nastao na likovima i osnovnom sižeu pisca i političara snažne dvostruke biografije i ličnosti – u narodu i zemlji u kojoj se dva kulturna, ideološka i politička pola i dalje snažno ostrvljuju u međusobnim borbama – nije mogao da bude mnogo drugačiji od onoga što smo dobili – a to je neprekidna igra dvojakosti. Međutim, ta igra ludila i zdravlja, stradanja i iskupljenja, ljubavi i mržnje nije se tek tako desila i nije došla iz filma u našu stvarnost već iz stvarnosti u film. Mi možemo da biramo da Ruskog konzula do kraja odgledamo kao film o nacionalnoj tragediji, dobroti, stradanju, odlučnosti. Sve su to aksiomi i mog životnog pogleda. Ali lijepo je kada vidim da oni stoje čak i u obrnutom ogledalu drugačijih ideja i prikaza. Srpstvo je cjelina iz ma koje ideološke perspektive da ga gledaš. Zato ga je uvijek dobro pogledati i iz one druge. Tome umjetnost i služi.
Protojerej-stavrofor dr Darko Ristov Đogo je redovni profesor PBF Svetog Vasilija Ostroškog Univerziteta u Istočnom Sarajevu. Ekskluzivno za Novi Standard.
Izvor Novi Standard
Naslovna fotografija: fest.rs
BONUS VIDEO:
login
who are we?
contact us
qosheapp
Toi Staff
Gideon Levy
Belen Fernandez
Rami G Khouri
Mort Laitner
Tarik Cyril Amar
Rachel Marsden
Bradley Blankenship
Michael Kwet
visit website
