Aydın kendini eve kapattı. Bu kapanışın nedenlerini anlamak ya da anlatmak kolay değil. Görünürdeki neden, bilim ve teknolojideki gelişmelerin aydını evde kalarak çalışmaya, üretmeye zorlaması, yönlendirmesidir denilebilir. Artık evden çalışıyoruz. Patronlarımız durumdan hoşnutturlar. Özellikle “beyaz yakalıların” gösterişli mekânlarına, steril bürolarına, ofislerine gerek kalmadı. Kendi evinizde de sömürülebiliyorsunuz. Çalışma saatleri çalışanların aleyhine esnedikçe esnedi. Büro masrafları azaltılabiliyor.

Geniş bir kitleyi oluşturan aydınlar da bu kapsamdadır artık. Bu yeni durumun aydındaki konformizme yatkınlığı beslediği, ondan güç aldığını söylersek abartmış mı olacağız?

İnsanları eve kapanmaya zorlayan son salgın da bu türden bir kapanışın nedeni ya da bahanesi oldu. Korku insanları eve kapanmaya, maskeye zorlarken aydını da üretkenlikten uzaklaştırdı; üretilmiş olanla yetinmeye, maskeyi ikinci bir maskeyle pekiştirmeye yöneltti. Üretilmiş olanla yetinme sosyal hayattan kopma, uzaklaşma eğiliminin doğal sonucudur. Dışarda olmaktan karşılaştığı zor ya da zorluklar nedeniyle “kurtulan” aydın, üretmenin en önemli kaynağı olan insanlardan ve onların maceralarından da uzaklaştı. Roman artık yalnızca kurgudur. Şiir hayattan değil yalnızca ezberlenmiş metaforlardan besleniyor. Kendini ve üretilmiş olanları tekrara yönelen aydın da kendi dar kitaplığının ya da belki daha doğru bir ifadeyle tümüyle özelleştirilmiş hapishanesinin kurbanı ve kahramanıdır.

12 Mart ve 12 Eylül kitaptan korkuyu doğallaştırmış, aydını da yazmamaya ya da üstü kapalı yazmaya ve doğallıkla beslenme kaynaklarını sınırlandırmaya, kurutmaya, baskının yarattığı korkuyu sindirmeye ve içselleştirmeye zorlamıştı. Şimdiki kapanış ise bu durumdan farklı bir duruma işaret ediyor. Darbeler zorun gücünü göstermişti, şimdi olanın kaynağı görünür, somut olmaktan uzaktır; “kaçınılmazlığın” sisi altında çaresizliğin boş vermişliğe dönüşmesini kolaylaştıran bir “durumdur” yalnızca. Yükselen düşer ama aydın düşenle birlikte düşmek istemiyor. Geçmiş yüzyılın flanörü aylak adamı sokakta geziniyordu, şimdiki aylak adam kitaplar arasında uyuklamayı, âşık olmaya bile üşenen bir tür Oblomov olmayı tercih ediyor. Uyuklarken gördüğü rüyada ise geçmişin ağır yükünden kurtulduğunu görüyor. Geçmişte........

© Birgün