Ἕλληνες καὶ ξένοι ἐπιστήμονες ἀσχολοῦνται ἐπισταμένα μὲ τὸν Ὅμηρο καὶ προσπαθοῦν νὰ λύσουν ὅλα τὰ «μυστικὰ» ποὺ κρύβονται πίσω ἀπ' τοὺς στίχους τῶν Ἐπῶν καὶ τὶς ὁμηρικὲς λέξεις . Ὅποιος μελετᾶ τὸν Ὅμηρο μένει ἔκθαμβος καὶ ἀπὸ τὶς ἐξαίσιες εἰκόνες του καὶ μαγεύεται ἀπὸ τὴν ἐτυμολογία τῶν λέξεών του καὶ τὸν τρόπο ποὺ ὁ ἐπικὸς ποιητὴς τὶς συνδέει.
«Ἀφηγοῦνται τὴ ζωὴ καὶ τὴ δράση ὑπαρκτῶν ἱστορικῶν προσώπων τὰ Ἔπη τοῦ Ὁμήρου; Οἱ Ὀλύμπιοι θεοὶ εἶχαν, πράγματι, τὴ θέση ποὺ τοὺς ἀποδίδει ὁ Ὅμηρος, στὴν κοινωνία τῆς ἐποχῆς τοῦ Ὁμήρου; Ποῦ βρίσκονται τὰ μέρη στὰ ὁποῖα περιπλανήθηκε ἐωσοῦ ξαναγύρισε στὴν πατρίδα του ὁ Ὀδυσσέας; Ποιά ἦσαν τὰ ἀληθινὰ αἴτια τοῦ Τρωικοῦ Πολέμου; Ἐφόσον, ὅπως θρυλεῖται, ὁ Ὅμηρος ἦταν τυφλός , πῶς μπορεῖ στὰ Ἔπη του καὶ μᾶς δίδει ἔξοχες παρομοιώσεις μὲ στοιχεῖα ποὺ ἀντλεῖ ἀπὸ τὴ Φύση ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ ἰδεῖ μὲ τὰ μάτια του; Μήπως κάθε ραψωδὸς ἢ ἀοιδὸς ποὺ ἀπάγγελνε ἢ τραγουδοῦσε τὰ Ἔπη τοῦ Ὁμήρου προσέθετε αὐθαίρετα στοιχεῖα ἀπὸ τὴ μυθολογία τοῦ τόπου του ἢ ἀπέδιδε χαρακτηριστικὰ συντοπιτῶν τοῦ θεῶν καὶ ἡρώων στοὺς θεοὺς καὶ ἥρωες τοῦ Ὁμήρου, νοθεύοντας, συνεπῶς, τὸ ἀρχικὸ περιεχόμενο τῶν Ἐπῶν καὶ ἀλλοιώνοντας κάπου, ἐσκεμμένα, τὸν ἰδεολογικό τους προσανατολισμό, προσαρμόζοντάς τον, μάλιστα, ἀνάλογα μὲ τὸ ἀκροατήριό του (ἀριστοκρατία – ἱερατεῖο – λαὸς π.χ.); Τελικά, ὁ Ὅμηρος εἶναι, τωόντι, ὁ συνθέτης καὶ τῶν δύο Ἐπῶν, «Ἰλιάδας» καὶ «Ὀδύσσειας», ἢ ἄλλος (-οἱ) ἔγραψε (-ἂν) τὰ πάθη τοῦ Ὀδυσσέα καὶ ἄλλος (-οἱ) τὸν πόλεμο τῆς Τροῖας; Τί «δάνεια» ἀπὸ τὴν παλαιότερη προφορικὴ παράδοση ἢ ἀπὸ συνυπάρχοντες στὴν Ἰωνία, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, μὴ ἑλληνικούς (: ξένους, ἀλλοεθνεῖς) πολιτισμοὺς ὑπῆρξαν πραγματικὰ ὡς πρὸς τὴ σύνθεση τῶν Ἐπῶν, τὴ θέση τῶν θεῶν καὶ τὸ ρόλο τῶν ἡρώων καὶ τῶν κοινωνιῶν, ὅπου αὐτοὶ ζοῦν καὶ δραστηριοποιοῦνται, ἢ εἶναι δυσδιάκριτα σὲ «γυμνὸ ὀφθαλμὸ» φιλολόγων, ἱστορικῶν, ἐρευνητῶν καὶ μὴ εἰδικῶν ἀναγνωστῶν;» Μόλις παρουσιάστηκε μιὰ σειρὰ ἐρωτημάτων, τὰ ὁποῖα, ἐπὶ σειρὰ ἐτῶν, παραμένουν κάποτε σημεῖα ἐπαφῆς μεταξὺ τῶν Ὀμηριστῶν καὶ κάποτε διχοστασίας τους, δίχως νὰ δίδεται, πάντοτε, πειστικὴ ἀπάντηση σὲ ὅλα ἢ σὲ μερικὰ ἀπ' αὐτά.
Ὁ σκοπὸς τῆς παρούσας μελέτης εἶναι νὰ ξαναφωτίσουμε λίγο τὴν «Ἰλιάδα», γιὰ ἂν βοηθήσουμε νὰ προσλάβουν τὰ νοήματά της καὶ νὰ κατανοήσουν τὰ συναισθήματα, τὰ λόγια, τὶς πράξεις καὶ τὶς σκέψεις τῶν ὁμηρικῶν , Ἀχαιῶν καὶ Τρωαδιτῶν, ἀντρῶν καὶ γυναικῶν , ἡρώων οἱ ἄπειροι στὸν Ὅμηρο ἀναγνῶστες .
Πρὶν προχωρήσουμε, ἂς μή μᾶς παρασύρουν οἱ ὅποιες ἀντιφάσεις ἔχουν βρεῖ οἱ ἐπιστήμονες στὰ διάφορα σημεῖα τῆς «Ἰλιάδας» καὶ ἂς προβάλλουμε κάποια «κομβικὰ σημεῖα» τοῦ ἐν λόγῳ ποιήματος, γύρω ἀπ' τὰ ὁποῖα περιστρέφονται οἱ 24 ραψωδίες του: Λοιμὸς στὸ στρατόπεδο τῶν Ἀχαιῶν – καβγᾶς Ἀχιλλέα καὶ Ἀγαμέμνονα – θυμὸς Ἀχιλλέα – ἡ Θέτις στὸ Δία (ραψωδία Α), Μονομαχία Μενελάου – Πάρι καὶ ἔνορκη συμφωνία Ἀχαιῶν – Τρώων, ἡ ὁποία δὲν τηρεῖται (ραψωδία Γ), Νῖκες Ἀργιτῶν στὶς πολεμικὲς ἐπιχειρήσεις καὶ ὁ Ἕκτορας συναντᾶ, μπαίνοντας στὴν Τροία καὶ ἀπέχοντας τῆς ἐνεργοῦ ἀνάμειξης στὶς μάχες, συμπατριώτισσές του, τὴ μάνα του (Ἑκάβη) καὶ τὴ σύζυγό του (Ἀνδρομάχη), μὲ τὴν ὁποία ἔχουμε μιὰ τρυφερὴ σκηνὴ μὲς στὴ «μαυρίλα» τοῦ πολέμου (ραψωδία Ζ), Κατορθώματα τοῦ Ἀγαμέμνονα (ραψωδία Λ), Πατρόκλεια δράση (ραψωδία Ο), Σύγκρουση τῶν δύο πρωτοπαλίκαρων, Ἀχιλλέα (Ἀχαιοί) – Ἕκτορα (Τρῶες) ποὺ καταλήγει στὸ μαρτυρικὸ τέλος τοῦ δεύτερου.
Ἀγαμέμνων, Ἀχιλλεύς, Μενέλαος, Νέστωρ, Ὀδυσσεὺς εἶναι οἱ κυριότεροι πρωταγωνιστὲς τοῦ στρατοπέδου τῶν Ἀχαιῶν, ἔχοντας ἀπὸ κοντά τους Αἴαντες, τὸ Διομήδη, τὸν Πάτροκλο, τὸν Ἰδομενέα κ.α.. Νὰ μὴν παραλείψουμε, ὅμως, καὶ τὸ Θερσίτη καὶ τὴν «ἀνταρσία» του! Στὸν ἀντίποδα, ὁ Ἕκτορας, ὁ Αἰνείας, ὁ Δηίφοβος, ὁ Πάρις εἶναι στὴν πρώτη γραμμὴ γιὰ τοὺς Τρωαδίτες, δίχως νὰ ξεχνᾶμε τὸ ρόλο τοῦ Πριάμου καὶ τοῦ Πολυδάμαντα. Σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὶς γυναῖκες , ἀναμφίβολα, ξεχωρίζει ἡ Ἑλένη καὶ ἁπλῶς ἕπονται, χωρὶς νὰ ὑστερεῖ καμία τους σὲ ἀξία, ἡ Ἀνδρομάχη , ἡ Κασσάνδρα κ.α., ἀλλὰ πρέπει νὰ σταθοῦμε καὶ στὴν περιγραφὴ τῆς Χρυσηίδας καὶ τῆς Βρισηίδας ὡς «λαφύρων» μιᾶς πολεμικῆς νίκης. Βέβαια, νὰ διευκρινιστεῖ ὅτι ἄλλη εἶναι ἡ «ἀρετὴ» ἑνὸς ἄντρα καὶ ἄλλη μιᾶς γυναίκας, ἄλλη στὸν πόλεμο καὶ διαφορετικὴ στὸν καιρὸ τῆς εἰρήνης.
Πληθώρα εἶναι τὰ στοιχεῖα, τὰ ὁποῖα ἀντλοῦμε καὶ ἀπὸ τὴν «Ἰλιάδα» σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὴν καθημερινὴ ζωὴ καὶ τὰ ἤθη καὶ ἔθιμα (στρατιωτικὴ ζωή, θρησκευτικὴ λατρεία, ἐκπαίδευση, νεκρικὰ ἔθιμα, θέση ἀντρῶν καὶ γυναικῶν στὴν κοινωνία) τῶν ἀνθρώπων ποὺ παρουσιάζονται στὶς διάφορες ραψωδίες.
Ὅ,τι ἀποχτᾶ , μελετῶντας τὴν «Ἰλιάδα» σὲ βάθος, ἰδιαίτερη σημασία εἶναι ὁ τρόπος ὀργάνωσής της , ὁ Ὅμηρος δηλαδὴ προτάσσει τὴν ἐπίκληση τῆς Μοίρας , γιὰ νὰ τοῦ δώσει ἔμπνευση ν' ἀφηγηθεῖ ὄχι ἀπὸ τὴν πρώτη ἡμέρα τοῦ πολέμου τὰ γεγονότα, ὅπως θὰ ἔκαναν πιθανότατα ἄλλοι (προγενέστεροι ἢ κατοπινοὶ του) ποιητές, ἀλλὰ «in media res» , ἀπὸ κάποια στιγμὴ τοῦ τελευταίου χρόνου τοῦ πολέμου ἀφηγεῖται , ταυτόχρονα, καὶ τὰ παρόντα καὶ (κάποια, ὅσα του χρειάζονται) περασμένα. Ἐπιπλέον, ἀξιοσημείωτο εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Ὅμηρος δὲν παρουσιάζει πάντα νικητὲς τοὺς Ἀχαιούς, ἀλλὰ συχνὰ δίνει καὶ στοὺς Τρωαδίτες νῖκες, ποὺ τὶς πετυχαίνουν μὲ τὴ βοήθεια τῶν «συμφεροντολόγων» θεῶν τοῦ Ὀλύμπου. Τέλος, δὲν πρέπει νὰ παραβλέψουμε ὅτι ὁ θυμὸς τοῦ Ἀχιλλέα ποὺ κυριαρχεῖ στὸ, κατά τόν E. Faguet, «καθαρὰ πατριωτικὸ» ποίημα ἔχει διπλὸ ἀρνητικὸ ἀντίκτυπο, γιὰ μὲν τοὺς Ἀργείους τὶς νῖκες τῶν Τρώων, γιὰ δὲ τὸν ἴδιο τὸ θάνατο τοῦ ἀγαπημένου του φίλου, τοῦ Πατρόκλου, ἀλλὰ ἡ ἐπιστροφὴ τοῦ Ἀχιλλέα καὶ ἡ «ἐπανασυγκόλληση» τῶν σχέσεων τοῦ μὲ τὸν ἀρχιστράτηγο τῶν Ἀχαιῶν, Ἀγαμέμνονα, φέρνει τὴ νίκη στοὺς Ἀχαιούς.
Ἐάν, λοιπόν, θέλουμε νὰ ἰδοῦμε τὶς ἰδέες ποὺ πηγάζουν ἀπὸ τὴν «Ἰλιάδα», θὰ σταθοῦμε, μεταξὺ ἄλλων, στὰ ἑξῆς σημεῖα, ποὺ θὰ ἀποτελέσουν ἰδιαίτερα κεφάλαια τῆς παρούσας ἐργασίας: α) Οἱ Ὀλύμπιοι θεοί, μηδὲ τοῦ Διὸς ἐξαιρουμένου, ἔχουν ἀνθρώπινες ἀδυναμίες, δροῦν αὐθαίρετα σύμφωνα μὲ τὰ προσωπικά τους πάθη καὶ ἐμφανίζονται νὰ μὴν ἔχουν σταθερὰ συναισθήματα καὶ γερὲς φιλίες, πλὴν ἴσως τῆς Ἀθηνᾶς πρὸς τὸν Ὀδυσσέα. β) οἱ ἥρωες τῆς «Ἰλιάδας» εἶναι μονάχα ἀριστοκρατικῆς τάξης καὶ καταγωγῆς, ἀλλὰ ὁ Θερσίτης , ποὺ ὄρθωσε τὸ ἀνάστημά του κατὰ τῶν στραταρχῶν τῶν Ἀργείων, ἐκπροσωπῶντας τὰ λαϊκὰ στρώματα, τίθεται στὸ περιθώριο γιὰ τὸ «θράσος» του. γ) Ὁ Ὅμηρος προβάλλει, πέρα ἀπὸ τὴ γονικὴ ἀγάπη (Χρύσης, Θέτις, Πρίαμος καὶ Ἑκάβη) καὶ τὴ συζυγικὴ (Ἕκτορας – Ἀνδρομάχη, Μενέλαος πρὸς Ἑλένη), τὸ ἰδεῶδες τοῦ πολέμου, ὅπως αὐτὸ ἀναφαίνεται μέσα ἀπὸ τὴν παλικαριά, τὴ γενναιοψυχία καὶ τὴ φιλοπατρία μέχρι θανάτου, ὃλ' αὐτὰ πού, στὸ πέρασμα τοῦ χρόνου, συνθέτουν ὅ,τι ὀνομάζουν οἱ ἐρευνητὲς καὶ οἱ φιλόλογοι «πολεμικὴ ἀρετή».
login
who are we?
contact us
qosheapp
Toi Staff
Gideon Levy
Belen Fernandez
Andrew Mitrovica
Mort Laitner
Nikkei Editorial
Ali Fathollah-Nejad
Rami G Khouri
visit website
