Cep telefonlarındaki kelime oyunlarına merak sardığım oluyor. Bu oyunlarda yaygın dil tasavvurunun bazı özelliklerini fark etmek de pek zor olmadı. Oyunları oynarken, bekleneceği üzere, tartışmasız sözlük birimi sayılan (yani sözlüğü açıp bakınca tak diye bulacağınız) dil öğelerine yer verildiğini görüyorsunuz.

Bu öğeler de öncelikle isim ve sıfatlardan oluşuyor. Örneğin “ışık” ya da “ılık” kabul edilirken “hızla” gibi bir zarfın kabul edilmeme ihtimali olduğunu seziyorsunuz. “Ilık” sıfatının sayıldığı bir mantıkta “ılınmak” ya da “ılıştırmak” gibi öğelerin de kabul edilmesini beklersiniz, bu kelimeleri yazacak harfleriniz varsa kabul edilmeleri de muhtemeldir. Ama mastar şekillerini yazmak için gerekli harfleriniz olsa bile ancak “çakmak” ya da “kaymak” gibi isimleşmiş mastarların kabul edildiği oyunlar da var. Çünkü “çakma” ya da “kayma” biçimlerini (yani eylem adlarını) aynı oyunlar kabul etmeyebiliy

İSİM LİSTESİ

Peki neden? Bunun bir açıklamasını Saussure’ün “adamisme” dediği dil ideolojisinde buluyorum. “Âdembabacılık” diye çevirdiğim bu terim, dili bir isim listesi (nomenclatura) olarak görmeyi anlatıyor. İnanışa göre Âdembabamız hayvanların adlarını koymuş ya da öğretmiştir. Bu tasavvur dilin en görünür, bir bakıma en somut yönünü öne çıkarırken fiiller ve edatlar başta olmak üzere dilin sağduyu için erişilmesi biraz daha zor kısmını gözden çıkarır.

Bu anlayışı, ya da bir benzerini, çocukların dil oyunlarında, oyun olsun diye uydurdukları dillerde olduğu gibi belki yetişkinlerin uydurduklarında da, hatta yaygın tasavvurun yabancı dil öğrenmeye ilişkin değerlendirmelerinde de görmek mümkün. Dil öğrenmek demek o dilde “nesnelerin adlarını” öğrenmek demektir: Ekmeğin, suyun, yatağın “adını” öğrenirseniz en azından aç kalmaz, başınızı sokacak bir çatı bulabilirsiniz. (Bu dil öğrenme anlayışının sözlük ezberleme imgesiyle temsil edildiği de olur.)

Sözünü ettiğim ilkel tasavvurun ihmal ettiği dil parçaları, yani diyelim ki fiiller, edatlar, bağlaçlar ve belki zarflar vs tali olmaktan ziyade karmaşıklığa tekabül eder. Örneğin basit bile olsa fiillerin zaman ve şahıs çekimleri devreye girer öğrenmek istediğinizde. Bu da acelesi olmayan bir ihtiyaç gibi geliyordur (tabii bazı dillerde isim çekimi de söz konusudur, o zaman da nominatif hali bütün çekimlere baskın çıkar). Aynı şekilde bağlaçlar, edatlar da eksiklikleri hissedilse bile, iletişimi........

© Artı Gerçek