Yukarıdaki başlık Demirel’in 1966 yılındaki bir baraj açılışında söylediği “yaparsanız, yapılır” sözünden kinaye. Tanıl Bora’nın rikkatli üslubuyla, “pragmatist iradeciliğin mükemmel sloganı” olan bu tutum ve teşvik çabası, bugünkü Türkiye’de büyük ölçüde yıkımı içeriyor, hem de aynı ‘pragmatist iradecilikle’ [1]. Sadece şantiyeden, yapmak için yıkmaktan, yapma bahanesi olarak yıkmaktan söz etmiyorum. Bizatihi yıkmaktan, molozun, molozluğun neşvünema bulmasından, bundan bir çeşit ‘yapma’ hazzı alınmasından söz ediyorum. Buna her yıkımı, hatta her felaketi kendisi için fırsat bilen tiksindirici ve gözü dönmüş girişimciliği de ekleyebiliriz.

Bunları düşünmeme neden olan şey Şubat 2023’teki depremin seneidevriyesine erişmiş olmamız. Deprem 11 kenti, bazılarını geri dönülmez biçimde etkilemiş. Depremin ardından yaşanan tartışmalar, devletin tepeden tırnağa görünen hali, AFAD’ın, Kızılay’ın ve benzeri kurumların utanılacak durumu, sivil toplum örgütlerinin propaganda faaliyetleri, medyanın acınası halleri ve daha niceleri… bu depremin yıkıntılarının, bir başka yıkımın ve onun molozların üzerinde durduğunu, bu kez de deprem vesilesiyle, gösterdi.

Depremin gerçekleştiği yerleri depremden sonra görmedim. Oralarda yaşanan depremin neden olduğu yıkımı, depremden sonra yaşananları bilmiyorum. Birçok kişi gibi olup biteni büyük ölçüde sosyal medyadan takip ettim, onların da çoğu kısa videolar, fotoğraflar, uzun-kısa anekdotlar, bazı ifşalar, isyan eden ya da çaresizliğini paylaşan iletiler… Bürokratların ve hükümet mensuplarının ya da onlarla ‘iltisaklı’ siyasetçilerin mağdurlarla ve makul insanlarla empatiden, ortak duyguda buluşmaktan epey uzak ve tuhaf böbürlenmeleri bir kenara bırakılacak olursa bu ülkede yaşayanların acıda ve kederde buluşmak gibi sıradan insan hasletlerinden de soyundukları seziliyor. Kanaat önderliği ve tarafgirlik yapmaktan kalınlaşmış enseleri ve bomboş, anlamsız ya da düpedüz saçma söz dizimleriyle konuşmaya devam eden hatiplerin özgüvenlerine şaşırmamak için farklı bir dirayete sahip olmak gerek.

Böylesi durumlarda, böylesi yozluklara maruz kalmak insanın insanlıktan beklentisine hakaret gibi geliyor.

***

“Deprem Türkiye’nin gerçeği” gibi beylik, klişe laflardan herkes gibi ben de sıkıldım. Sürekli depremle ilgili ne kadar çaresiz olduğumuzu gösteren, oraya dikkat çeken ve bu çaresizliği kendi iktidarının devamına ya da iktidar olma talebinin payandasına dönüştüren siyasetçilerden sıdkım sıyrıldı. Bu konuda pek de yalnız olmadığımı düşünüyorum, böyle düşünmemize neden olan bir yıkımın içerisinde olduğumuzu çoğumuz seziyoruz. Hiçbir sonuç üretmeyen, felaketi göstermekten başka bir işe yaramayan hem mevcut depremin neden olduğu hem de yakında gerçekleşmesi beklenen diğer ‘büyük’ depremin daha da beterine neden olacağı yıkımın gerçek nedeninin deprem olmadığını bilmek, bütün bu ıstırabı ve çaresizlik duygusunu kabartıyor.

Oğuz Işık, Toplum ve Bilim’in 165. sayısındaki “Güvensiz Kentler, Güvensiz Yurttaşlar” makalesinde Türkiye’deki kentlerin, afetlere karşı dayanıksız ve hazırlıksız olduğunu ve demokratikleşmenin önünü tıkayan, kentli olmayı engelleyen ve yurttaşlarına muhafazakarlığı dayatan bir yapıya sahip olduğundan söz eder. Oğuz Hoca Türkiye’deki kent ve yurttaşlık sözleşmesi arasındaki ilişkinin bozulma sürecini anlatırken “toplumu toplum yapan her ne varsa kent üzerinden okunabilir” der (s. 9) ve devamında Ağustos 1999 Depremi ve Şubat 2023 Depremi arasındaki asıl ilişkinin, o kentleri kuran ilişki ağlarındaki yozlaşma olduğunu ifade eder [2].

Hoca’ya katılmamak mümkün değil. Sahiden de deprem bahanesiyle seri halde işlenen cinayetlerden dolayı kimsenin suçlanamayacak, gerçek sorumluların cezalandırılmayacak olmasının nedeni kentleri kuran ilişkilerin büyük ölçüde yozlaşmış olmasından, büyük bir suç şebekesi olarak işleyen kent düzeninden kaynaklanıyor. Haliyle sermaye kent üzerinden şişmeye devam ederken yerel yönetimlerden gecekondu sahiplerine kadar birçok farklı kişiyi ve kurumu kendi suç ortağı........

© Birikim