I.

Üniversite birinci sınıftan itibaren sistematik olarak materyalist bir eğitime maruz bırakıldım. On dört-yirmi iki yaşlarım arasında yüksek idealler uğruna nice fedakarlıklar yaptığımız bir cemaatin içerisinde bulundum. Daha sonrasında, 27 Nisan sürecinde yine yüksek idealler namına Genç Siviller Rahatsız grubuna katıldım. Yirmi iki yaşımdan itibaren, bir psikolojik rahatsızlık yaşamamamın sonucunda, psikoloji ve psikoterapi klasikleri okumak ve kendimi ve insanı ve insanın temel ihtiyaçlarını daha derinden anlamaya çalışmak zorunda kaldım. Ailemin siyasetle ilişkisi sonucunda, pek çok devlet adamıyla sohbet imkanı buldum. Bilim ve düşünce, bireysel tecrübe temelleri üzerinde yükselir derler. Bu denemede sizlerle tecrübelerim ve okuduklarım arasında yaşadığım çelişkiyi paylaşmak istiyorum.

İnsan ruh ve beden bütünlüğüne sahip bir varlık. İnsanın bedensel ihtiyaçları olduğu gibi ruhsal ihtiyaçları da var. Ve insanın yaşam hikayesini, tarihi ve toplumu bu iki ihtiyaç silsilesi beraberce belirliyor. Antik zamanlarda, yani Platonların ve Aristoların zamanında, felsefi düşünce insanın ruh ve beden bütünlüğü beraberce gözetilerek şekillendirilirmiş. Zira antikler sadece insanın değil, bir şehrin ve evrenin de bir ruhu olduğuna inanırlarmış. Fakat Descartes ve Galileo’dan sonra evren ruhsuz bir madde ve mekanizma olarak kavranmaya başlandı. Her ne kadar Descartes ruhu insanın içyüzü olarak kavramaya çalışsa da, On dokuzuncu yüzyıldan sonra evrim kuramı ve beyin bilim çalışmaları insanı da ruhsuz bir beden olarak görmeye başladı. Daha sonrasında toplum bilimleri bu kozmolojiye ve bu insanbilime göre şekillendi. Şu anda sadece doğa bilimlerinde değil, birkaç istisnayı saymazsak toplum bilimlerinde de materyalist görüş hakim. Ve bu materyalist görüş insan ruhunun ihtiyaçlarını bilmediği için insana gerçek mutluluğu sunma yeteneğine de sahip değil. Hele ki insan, toplum ve tarih, materyalist bir perspektifle şekillendirilmiş toplum bilimleri zemininde etüt edildiğinde insanı oldukça kötümser bir ruh hali kaplıyor ve insan dünyaya geldiğine pişman oluyor. Oysa bence insan, insanın içinde yaşadığı toplum, insanlık tarihi ve doğa benim kanaatime göre insanlara mutlu bir yaşam kurma yönünde hayli motivasyon da verebilecek bir potansiyele sahip. Bu denemede bu potansiyelin temellerini atmak istiyorum.

II.

Bu yazıya vesile olan şey, benim bundan birkaç gün önce materyalist bir antropolog olan Malinowski’nin Bilimsel Bir Kültür Teorisi adlı kitabını okumuş olmam. Son on altı yılda pek çok toplum bilimi klasiğini okudum ve onlardan çok şey öğrendim. Fakat öğrenmenin heyecanı geçtikten sonra, kendi ruhsal terapimi yapmaya çalışırken materyalist temellerde yazılmış bu külliyatın insanlığa ve benim bireysel yaşamıma nasıl bir katkısı olduğunu düşünmeye başladığımda, aslında belli ciddi faydalarıyla beraber, insana bu külliyatla sınırlı bir bakışın insan yaşamına hayli zarar verdiğini düşünmeye başladım. Bir süredir, okumuş olduğum ve hayranlık beslediğim bu düşünürlere eleştirilerimi kaleme dökmeyi arzuluyordum. Fakat bir türlü bir yerinden tutamıyordum. Nihayetinde Malinowski’nin kitabı ihtiyaç duyduğum kıvılcımı ateşledi ve ben de bu denemeyi yazmaya karar verdim. Birkaç gün düşündüm, kaba bir taslak hazırladım, sistematik bir plana bağlı kalmadan düşüncelerimi olduğu gibi aktarmaya karar verdim. Ele almak istediğim çok sayıda düşünür var. Bunu nasıl bütünlüklü bir kompozisyon haline getirebilirim bilmiyorum. Biraz dağınık bir metin olabilir. Fakat dağınık ve kusurlu da olsa temel mesajı aktarabildiğim takdirde kendimi başarılı olmuş sayacağım.

III.

Malinowski insanı temelde hayatta kalmadan başka bir amacı olmayan bir hayvan olarak tanımlıyor. Agamben’in dediği gibi ‘zoe’ olarak kavranan bir hayat bu. Yani bağrında hiçbir manevi boyut taşımayan salt hayvani varoluş. Bu hayvanın belli bedensel ihtiyaçları var: beslenme, cinsellik, korunma, barınma, sağlık, büyüme, vs. Ve Malinowski bizim ulvi ve kutsal bir değer atfettiğimiz, bazen uğrunda ölüme gitmeye razı olduğumuz kültürü, en temelde bu hayvanın bedensel ihtiyaçlarını doyurmak için ortaya çıkmış bir sistem olarak ele alıyor. Yani “din, bilim, sanat, vs kutsal saydığımız kültürün değeri nedir?” diye sorduğumuzda, Malinowski için, bunların insan denen hayvanın bedensel ihtiyaçlarını karşılamaktan başka bir değeri yok. Böyle olunca da kültür, hayvani varoluşa hizmet etmekten başka bir değere sahip olmuyor.

Malinowski kültür üzerine düşüncelerini materyalist evrim kuramına dayandırıyor. Descartes ve Galileo’nun açtığı yolu kemale erdiren evrim kuramına göre, insan, evrenin kenarında kıyısında tesadüfen ortaya çıkmış ve hayatta kalmaktan başka bir amacı olmayan bir yan üründen daha öte bir değere sahip değil. Ve evrim kuramında böylece kavranan insanın bağrında, ahlak, din, felsefe, hakikat, güzellik gibi bazen uğruna kendimizi feda ettiğimiz yüksek değerlerin herhangi bir yeri yok. Evrim kuramı için tüm bu yüksek değerler, kıt kaynakları ele geçirmek adına giriştiğimiz güç ve çıkar mücadelelerinin bir maskesi olmaktan başka bir anlam ifade etmiyor. Çünkü evrim kuramında insanın hayatta kalmaktan başka hiçbir amacı yok.

Oysa evrene bu bakış hakim olmadan önce, antik zamanlarda, yani Platonların Aristoların zamanında, insan en yüksek ve kutsal bir biçim ve ideal olarak görünen Tanrı’nın yeryüzündeki en mükemmel yansıması olarak kavranırdı. Ve insanın bağrında sadece yaşamak değil, Tanrı’ya doğru yönelmek, Tanrısallaşmak ve Tanrı’yla bütünleşmek amaçları da yatardı. Yani insan Aristo ve Platon’un gözlerinde sadece yaşamak için değil, aynı zamanda iyi yaşamak için dünyaya gönderilmişti. Ve ahlak, din, felsefe, hakikat, bilim ve güzellik, yani bir bütün olarak kültür, Tanrısallaşma yolunda insanın yüreğine mal etmesi gereken kutsal değerler olarak kıymet kazanırdı. Yani kültürel değerler, evrim kuramının ve Malinowski’nin iddia ettiğinin hilafına, öylesine yüksek ve kutsaldı ki gerçekten de uğruna ölmeye değerdi.

IV.

Nietzsche de, bütün felsefesini insanın evrim kuramında zikredildiği üzere hayatta kalmak ve hayatta kalmak uğruna çevresiyle güç ve çıkar mücadelelerine girmekten başka bir amacı olmayan bir hayvan türü olarak insan fikri üzerine temellendirir. Haliyle Nietzsche için, bizim kutsal saydığımız ahlakın ve ahlaki değerlerin herhangi bir kutsallığı yoktur. Zaten böylesi bir hayvan olarak kavranmış insanın bağrında ahlaka zemin oluşturacak bir yer de yoktur. Bu sebeple Nietzsche, insanda ahlakın kökenini insan bedeninin maruz kaldığı travmatik bir bastırmaya dayandırır. Ve ahlakın kaynağı ve insanın en kutsal değeri olan merhameti ‘sürü ahlakı’ diyerek aşağılar.

Evrim kuramına göre insanın bağrında ahlaka yer olmadığı için ahlakın travmatik bir bastırmaya dayanmış olması lüzumu kendini Freud’da, Lacan’da, Durkheim’da ve Norbert Elias’da da devam ettirir. Oysa bu isimler daha hiç kültür görmemiş, konuşma yeteneği de olmayan bir memeli hayvanın kendi yavrusunu nasıl sahiplendiği ve yavrusunu tehlikelerden korumak için kendisini nasıl ölüme attığı üzerine tefekkür etmiş olsalardı, ahlakın kaynağı olan ‘merhamet’in organik bedenlerimize nasıl kazınmış olduğu üzerine de düşünce serdetme yeteneğine sahip olacaklardı. Hayvan yaşamı bir bütün olarak etüt edildiğinde, örneğin Robert Solomon’un Adalet Tutkusu adlı kitabı okunduğunda ya da çağdaş hayvan bilimi kitapları etüt edildiğinde, ahlak ve adalet duygusunun sadece bir insan yapıntısı değil, canlılığın temel bir belirleyicisi olduğu da görülecektir.

Dediğim gibi antikler, yani Aristo ve Platonlar için, evrendeki tüm canlı varoluş Tanrı’nın bir yansıması olarak anlam kazandığı ve her canlıda Tanrısallaşmak ve Tanrı’yla bütünleşmek gibi bir hedef olduğu için ahlak, adalet, merhamet gibi duygular evrim kuramının aksine sadece güç ve çıkarlara örtülen bir maske olarak değil, kozmozda ve evrende asli yeri olan değerler olarak görülebiliyordu. Fakat evrim kuramından sonra modern insan bu bakışı tamamen yitirmiştir.

V.

Materyalist evrim kuramının izinde giden Nietzsche için, sadece ahlak ve adalet duygusu değil, çok daha ötesinde düşünme, görme, işitme ve sevme gibi eskiden bize hakikati keşfetme imkanı verdiğine inandığımız yeteneklerimiz de bir hayvan olarak hayatta kalma çabamızın ortaya çıkardığı, hakikati keşfetme yeteneği olmayan ve sadece güç ve çıkar mücadelelerimiz adına anlam kazanan yeteneklerdir. Dediğim gibi Aristo ve Platonlar gibi düşünme, sevme, işitme ve görme gibi yeteneklerimiz Tanrısal düşünce, Tanrısal ve kozmik aşk ve Tanrısal müşahede, görüş ve işitişin insandaki yansımaları olduğu için bunlar kutsal ve hakikati keşfetme imkanı veren özelliklerimiz olarak görülürdü. Fakat evrim kuramı ve evrim kuramının izinde giden Nietzsche için bu kutsallık tamamen yok oldu.

Oysa eğer on dokuzuncu yüzyıl evrimcileri ve Nietzsche, kendi dönemlerindeki hızlı materyalizmin heyecanına kapılmamış ve çağımızın beyin bilim araştırmalarından haberdar olmuş olsalardı, örneğin Dan Charles’ın çığır açan çalışmalarına bakmış olsalardı, düşünme, sevme, işitme ve görme gibi ruhsal yeteneklerimizin zerresinin bile maddeden türetilemeyeceğini görmüş olurlardı. Canlıların evrim sürecinde radikal bir kopuş yaşanmadan canlıya düşünme, sevme, görme ve işitme gibi ruhsal yetenekleri kazandırabilmek mümkün değildir. Ve evrim tarihinde gerçekleşmesi gereken bu radikal kopuş evrim kuramının materyalist temellerini çökertir. Eğer bu yapılmış olsaydı, Nietzsche gibi materyalistler, eskiden bize hakikati keşfetme yeteneği verdiğine inandığımız bu yeteneklerimiz için maddeden daha başka, kozmik ve Tanrısal bir kaynak bulmak zorunda olduğumuzu da söylemek zorunda kalırlardı. Yani canlıların evrim tarihinde hayatta kalmak için güç ve çıkar ilişkilerine girmenin dışında başka ruhsal faktörlerin de rol oynadığını söylemek… Fakat böyle olmadı.

VI.

Marx da, tüm görüşlerini materyalist evrim kuramına dayandırır. Onun için insanı insanı yapan şey hayatta kalmak için karnını doyurmak zorunda olmasıdır. İnsanı hayvandan ayıran özellik ise, Marx’a göre, karnını doyurmak için alet yapabilme yeteneğidir. İnsanın özü Marx’da budur: yani bedenini doyurmak için yaşamak ve yaşamak için alet kullanarak emek sarf edip doğayı dönüştürmek. Marx buna üretim tarzı adını verir ve üretim tarzı, Marx için, insanın bedeni ve toplumun altyapısıdır. Marx için insan ruhu ise üstyapıdır ve bedenin ve üretim tarzının güdümü altındadır. “İnsanlar önce yaşar, sonra düşünür” der........

© dibace.net