No colexio o medo estaba naturalizado. E parecía que a educación fose afacerse a vivir baixo o ollo vixiante e omnipresente dun Gran Irmán ameazador e violento. Pero cambiamos de década e os 80 iniciaron a nosa adolescencia. Entón chegamos ao Instituto e sentimos, case dun modo físico, o golpe violento da liberdade. Coma se nas aulas estivésemos anos respirando un aire enrarecido e de súpeto un sopro osixenado e fresco ensanchase os nosos pulmóns.
Escoitabamos Radio 3, viamos A Bóla de Cristal, recibiamos o Boletín de Discoplay e asistiamos a aquel estalido creativo como emocionados espectadores distantes. Lembro aqueles anos con parecido rumbo ao dos demais nostálxicos da miña xeración: coma se cada día trouxese a promesa dun novo asombro.
Pero se algo estaba a pasar, desde logo era lonxe de alí. Aquel pequeno pobo de interior, conservador e algo marmurador, fora un amable espazo de xogos para nosas correrías infantís: as cabanas en árbores ou coches abandonados, o balbordo de nenos explorando distancias quilométricas en bicicleta para roubar froita ou os partidos de fútbol na rúa.
Pero agora o mesmo lugar, inane, culturalmente ermo, percibíase esgotado e como un freo a unha liberdade diferente que demandaba doutros estímulos para expandirse. Aos nenos bástalles o espazo físico para ser libres pero, máis maiores, necesitabamos espazos sociais. Sentiamos libres para outras cosas pero, que se podía facer alí?
Como nesas películas de David Lynch nas que unha comunidade misteriosa e excitante habita no subsolo dunha sociedade tradicional, non tardamos en descubrir que existía ese sitio distinto. Había unha xeración anterior á nosa que conseguira crear un tecido civilizatorio e contestatario izando a bandeira da cultura. Unha xeración que permanecera oculta aos nosos ollos infantís baixo o estigma de ser perigosos conspiradores contra a orde social. Achegarse aos seus territorios estaba radicalmente prohibido, e cando ousamos atravesar o portalón que nos introducía no vello casino que albergaba a súa Asociación Cultural, pareceunos estar a ser observados por mil ollos censuradores e, dalgún modo, cruzar unha ponte que nos separaba definitivamente da infancia.
Aquelas persoas eran maioritariamente militantes do BNG pero tamén había sindicalistas de raza, comunistas de grupúsculos hoxe esquecidos ou librepensadores vinculados á esquerda. Todos eles acolléronnos nos seus círculos, nas súas actividades, nas súas charlas de barra nos vellos bares de madeira onde se cambiaba o mundo. Foron pacientes coas nosas impertinencias, coa nosa arrogancia xuvenil e transmitíronnos as súas distintas visións do mundo dun modo sinxelo, xeneroso e amable.
Aquela Asociación programou infinitas mesas redondas, cineclubs, conferencias, vistas ao patrimonio histórico e paisaxístico, exposicións e debates nos que ás veces se anticiparon a cuestións que hoxe aínda son candentes. Na súa escola de xadrez aprendín a xogar, atreveuse co primeiro concerto de rock daquel pobo, publicou fanzines e programou lunáticos entroidos. Pero, á marxe da actividade regulada, naquel ecosistema libertario tamén puidemos ver dun modo natural outras prácticas distintas á heterosexualidade, que entón se impuña cunha violencia moitísimo máis coactiva que hoxe. Tamén naqueles bares conversamos por primeira vez con persoas que se declaraban feministas ou ecoloxistas e escoitamos argumentos que eran radicalmente distintos ao que irreflexivamente asumiramos por verdadeiros. Entre todos, a pesar da aberta hostilidade que recibían da sociedade respectable, expandiron os nosos horizontes, enriqueceron as nosas vidas e, sobre todo, mostráronnos alternativas, outros modos vitais posibles.
Pero isto non nos sucedeu unicamente a nós. Cos anos descubrín que de modos similares o fenómeno dábase en pobos e vilas pequenas de toda Galiza. En Betanzos, Cangas, Noia, Cee... había outros como eu abrindo o seu mundo en idénticos espazos de aprendizaxe e creatividade.
No Instituto, tiven a enorme sorte de recibir clases de literatura de Paco Rodríguez, o que logo sería parlamentario do BNG en Madrid. Todo o mundo ten un profesor de referencia, o meu foi el. Ensinounos a analizar un texto, a penetrar nos seus significados non evidentes, a atender ao seu contexto social e psicolóxico. Desdeñaba o estudo da literatura como unha pousada memorización de fitos e envorcábase nos textos. De súpeto, naquel tempo de descubrimento operáronse novas marabillas: os libros convertéronse noutra cousa, adquiriron unha magnitude extraordinaria coma se crecesen en todas as súas dimensións rompendo as costuras da estreiteza academicista na que antes os estudamos. Igualmente os autores, que até entón eran pouco máis que nomes e datas, adquiriron corporeidade e presentáronllenos na súa imperfecta e inasible humanidade.
Paco ensinounos a ler. Ensinounos tamén a reinterpretar a realidade e a pór baixo sospeita o que se nos presentaba como natural ou incontrovertible. Tamén nos ensinou a apreciar a nosa cultura, que até entón xulgabamos baixo grosas capas de menosprezo xocoso. A partir del, aqueles autores, Rosalía, Celso Emilio, Castelao... Eleváronse distancias cósmicas na nosa valoración. E comprendemos que nos usurparon a súa importancia.
Tamén logo descubrín que noutros Institutos, noutros pobos, había outros Pacos ensinando historia, galego, bioloxía, filosofía..., igualmente vocacionais, didácticos, rebeldes, cultos, intelixentes, comprometidos cos seus alumnos. E hai case como unha lei de ferro nos recordos nostálxicos dos que compomos a miña xeración: se tiveches a sorte de ter un profesor “do Bloque” foi do que máis aprendiches.
Con Paco Rodríguez, moi ao seu pesar, mostróusenos claramente a violencia invisible que exercía o nacionalismo español sobre os periféricos. Entón, se estilaba que no día da Constitución algún relator fose aos institutos a cantar os seus encomios. Nunha destas charlas, Paco e o conferenciante debateron cruamente e esa mesma tarde presentáronse dous coches da Garda Civil no Instituto para indagar se se fixo apoloxía do terrorismo, algo que de ningún modo ocorrera. Nós, que faciamos burla e tratabamos de fantasías conspiranoicas as denuncias de acoso e espionaxe policial que dicía sufrir a militancia nacionalista empezamos a preguntarnos: “Pero que ocorre aquí?”.
No 23F moitos fuxiron a Portugal. Cando regresaron tras fracasar o golpe, á sociedade benpensante non lle escandalizou que o nome destas persoas figurase nas listas de asasinables que circularon despois, senón que con indisimulado desprezo acusábanos de covardes. Corrían como coellos no 23F, dicían entre risos, coma se os machos fosen os golpistas.
Como non puideron matalos, tentaron encarceralos. E así, tras un proceso xudicial infestado de arbitrariedades, Paco Rodríguez, o autor da tese canónica sobre Rosalía de Castro, ingresou na prisión da Lama baixo a falsa acusación de queimar unha bandeira. Aínda que logo o Tribunal Constitucional anularía a sentenza, a persecución ideolóxica contra estes intelectuais fíxosenos absolutamente evidente. Pensabamos entón: Quen son aquí os covardes?
No meu Instituto editabamos unha revista. Por aquel entón eu estaba embobado cos irmáns Karamazov e O Anticristo, así que escribín unha crítica contra o cristianismo. Aínda que hoxe os nostálxicos lembran aqueles anos como un paraíso de liberdade, ao día seguinte suspendéronse as clases para celebrar un claustro extraordinario. Os profesores de relixión e filosofía pedían a miña cabeza e a miña expulsión. Até o párroco do pobo abandonou a súa igrexa para patrullar os corredores do centro co seu sotana negra e mirada torva. Os alumnos “agradecíanme” a hora libre e dábanme palmadas nas costas consolándome coma se fose ao matadoiro. Entón, foron os profesores “do Bloque” os que sacaron a cara por min -que nin era galegofalante nin simpatizante-, os que defenderon a cara de can a miña liberdade de expresión e os que me salvaron dunha expulsión cantada.
Corenta anos despois, vin a miña experiencia reproducirse en incontables ocasións. E por toda a xeografía galega, cando os veciños senten vítimas dun abuso, chaman a “os do Bloque” -aínda que non os voten-. E cando un traballador ten un problema grave no seu posto de traballo acode a pedir socorro aos sindicalistas da CIG, o sindicato nacionalista. Como outra lei de ferro que coñece até o último dos traballadores galegos, só na CIG podes confiar para defender os teus dereitos.
Co tempo, o BNG foi penetrando nas corporacións municipais obtendo unha representación -salvo rutilantes excepcións- ao principio minoritaria. Con todo, a súa presenza estaba moi lonxe de ser simbólica ou inane. O concelleiro do BNG no meu pobo era carpinteiro. Isto espertou o clasismo burlón das forzas vivas: Que pode saber un carpinteiro de xestión? Pero non tivo que transcorrer moito tempo para que mesmo circunspectos funcionarios recoñecesen que aquel carpinteiro era “o único que se lía os expedientes”. O “do Bloque” no meu pobo e en todos os outros pobos, revisaba cada gasto, cada papel e exercía de incansable “mosca cojonera” e estrito gardián da legalidade. A vixilancia permanente daquel concelleiro solitario, que se repetía en cada recuncho de Galiza onde obtiñan representación, tiña un efecto disuasorio sobre as arbitrariedades ou ilegalidades rampantes afeitas nas maiorías absolutas do PP. E, cando menos, facíaas visibles. Pero non só iso, nas moitas veces groseiro ecosistema da política local conservadora, “o do Bloque” adoitaba exercer de contrapunto profesional, capacitado, serio, fronte ao facer político conservador, habitualmente populacheiro e zafio.
Cando hoxe vemos a imaxe de natural proximidade e competencia que transmite a súa candidata, Ana Pontón, e contrapómola aos chabacanos anuncios publicitarios de Rueda, conducindo un autobús e enchéndoo de músicos de orquestra aos que só lles faltan os cubalibres, os dous arquetipos reproducen á perfección o que o PP e o BNG levan representando décadas en Galiza.
Sobra dicir que probablemente nin todos os profesores do BNG eran marabillosos, nin todos os seus militantes dinamizadores culturais, nin todos os concelleiros traballadores infatigables, nin todos os sindicalistas nobres adaíles. Pero o importante é que ese é o arquetipo que se trasladou á sociedade galega e que calou até tal punto que nin sequera os seus adversarios son capaces de cuestionalo.
O biólogo Sexan B. Carroll demostrou que existen un certo tipo de especies que son fundamentais para a saúde e a biodiversidade dun ecosistema. Son aquelas a as que chama “reguladores clave” e que exercen un impacto desproporcionadamente grande sobre a súa contorna. Non teñen por que ser moi numerosas pero a súa influencia é fundamental na dinámica xeral de todo o hábitat e a súa presenza desata efectos positivos en fervenza.
Creo que o BNG é un destes “reguladores clave” e sospeito que a sociedade galega sería moi, moi distinta, de non mediar a súa influencia irradiadora. Os resultados electorais, adulterados por unha lei electoral vantaxista, non son capaces de transmitir o verdadeiro carácter de Galiza, un territorio máis dinámico, creativo e comprometido do que as maiorías absolutas do PP poderían suxerir. E teño a impresión de que a interacción socio-histórica do BNG coa sociedade galega explica en gran parte ese dinamismo e que, de non existir, a conciencia ambiental sería moi outra, a sensibilidade feminista ou LGTBI sería moi outra, a conciencia de xustiza social sería moi outra, as condicións sociolaborais serían moi outras, o recoñecemento da nosa cultura e patrimonio -non digamos da lingua- sería moi outro e a riqueza creativa e artística sería moi outra.
Por suposto, non trato de dicir que todo aquilo que é virtuoso e digno de lexítimo orgullo na nosa sociedade leve a súa firma. Nin de lonxe. Pero si que o seu esforzo contribuíu a xerar un substrato fecundo onde outros e outras, distintos e moitas veces discrepantes, podemos desenvolvernos e expresarnos mellor, vivir mellor. E, sobre todo, soñar mellor.
En todos eses anos acertaron e equivocáronse, caéronnos ben e mal, parecéronnos admirables e tamén insufribles, luminosos intelectuais e sectarios sabelotodo, votámolos e deixámolos de votar, pero sempre estiveron aí acompañando o noso periplo vital, e nunca deixamos de velos como parte fundamental da paisaxe, intrincados en todas aquelas causas que merecían a pena. A miña sensación de que lles debemos algo, de que como sociedade temos unha débeda con todas esas xeracións pasadas e presentes que contribuíron a facernos máis diversos, máis críticos, máis conscientes e orgullosos de nós mesmos. Eu, desde logo, téñoa e sei que o meu mundo sería máis pobre sen eles.
login
who are we?
contact us
qosheapp
Toi Staff
Gideon Levy
Belen Fernandez
Rami G Khouri
Mort Laitner
Donald Low
Ali Fathollah-Nejad
Nikkei Editorial
visit website
