Aslında akıl; mat ve donuk bir melekedir. Belki de akıl donuk olmaktan çıkıp kendini akl edebilseydi insanın kendisini bilmesine ve aramasına gerek kalmayacaktı. Bu yüzden Sokrates “insan bilgilerini doğuştan getirir” der. Hatta Sokrates “Şayet insan kendi haline bırakılırsa kötülüğe meyledeceğini, dolayısıyla birinci önceliğimiz insana kendini tanıtmak olmalıdır” demekten kendini alamaz da. Keza Alexis Carrel’de buna benzer ifadelerle kendini arama noktasında akıl yoluyla bilmeyi öngörmüştür. Peki, bu arada bizim Yunus ne diyor, birde ona bir bakalım:

“İlim ilim bilmektir,

İlim kendin bilmektir,

Sen kendini bilmezsen

Bu nice okumaktır.”

İşte bizim Yunus’un gönül penceresinden meseleye baktığımızda ‘kendini bil’ hakikatiyle bir kez daha yüzleşmiş oluruz. Ama nasıl yüzleşilir denildiğinde ise bu kez Mevlana Hz.leri imdadımıza yetişir. Ve bu hususta son noktayı şöyle koyar: “O akıl ki, onun aklı (bağı) vardır, o parça akıl eğer aklından (bağından) kurtulursa tam akıl olur.”

Evet, şimdi gel de bu müthiş sözler karşısında şapka çıkarma, son derece deruni ve bu mana yüklü sözler aklımızı başımızdan aldı dersek yeridir. Hem akıl bu durumda firar etmekten başka ne yapabilir ki, Mevlana tam akıldan söz ediyor çünkü. Yani kendini bilmeyi idrak edecek marifetullah aklıdır bu. Dolayısıyla aklın başımızdan firar etmesi gayet tabiidir. En iyisi mi biz aklımız hazır firar etmişken, başımızı gömdüğümüz kumdan çıkarıp bari şöyle güneşe bakıp oradan bir anlam çıkarmaya çalışalım. Gerçektende Güneşe baktığımızda tıpkı o da akıl gibi kendinden bihaber, dışı aydınlık içi karanlık bir hal vaziyette gözüküyor. Besbelli ki iç aydınlık sadece insan ruhunda var. O halde kendimizi ruhun derinliklerinde aramamız icab eder. Ancak dedik ya, aramak içinde marifet ilmine ihtiyaç vardır. İlim olmadan sırf kuru aklımızla yola koyulursak yolda haramilere yem olacağımız besbelli. Muhakkak ki hak ve hakikat yolunda bir bilenin rahle-i tedrisatından geçmeli ki ‘kendini bil’ ilminden maksat ve gaye hâsıl olmuş olsun. Öyle ki kendini bilen insan eşyanın tabiatına vakıf olurda.

Evet, insan olarak büyük bir arayış içerisinde yola koyulduğumuzda, bu arada bizimle birlikte bu dünyada soluklayan cemadat, nebatat ve hayvanatın bizden farkını da, yani kendilerine biçilen hududun dışına taşmadıklarını da fark etmiş oluruz. Belli ki bizim farkımız kendi kabımızın dışına taşabiliyor olmamızdır. Neyle, marifetullah ilminde ifade edilen ‘kendini bilme ve tanıma’ ilmiyle elbet. Yeter ki bu ilme talip olunsun insan kendi ten kafesini aşabileceği gibi fizik ötesi âleme kanat çırparda. Bu demektir ki kendini bilme ilmi insana eşrefi mahlûkat bir varlık olduğunu hatırlatıp kendini aşmaya teşvik ediyor. Hani tasavvufta dört kapı üç makamdan bahsedilir ya, insanın kendini aşması da aynen bu kabilden dört kapıdan geçip üç makamlık aşmayla kemale erer. Malum bu dört kapı şeriat, tarikat, marifet ve hakikat kapılarından başkası değildir. İşte kendini aşmak budur. Ki, kendini aşma insanın dışında hiçbir mahlûkta yoktur, yüklendiği misyon neyse o çerçevede hareket edecektir. Hakeza madde içinde öyledir, asla kendi kabını aşamaz. Hem maddenin iç gözü mü var ki kendi kabını aşsın, kaldı ki tabiatın işlenmesi insan eliyle işlenmek suretiyle ekonomik değer kazanmakta. Bakmayın siz öyle maddenin mineral bakımdan zengin bir rezerve sahip olmasına, bu kadar zenginliğine rağmen diğer varlıkların gerisinde makamı temel seviyededir (alt katmandadır). Yani bu temel seviyesinin üstüne çıkıp da bina olamamaktadır. Çünkü kendi üstünde bitki hayvan ve insan var olup değim yerindeyse onlara mineral seviyede vitamin olmaktadır. Dahası kendisinde açlık ihtiyacı var mıdır yok mudur bilinmez ama şu bir gerçek fayda bakımdan tüm üst katmanlara can suyu oluyor ya, bu yetmez mi? Hazır açlıktan söz etmişken, mesela bitkilerde açlık fizyolojik bir ihtiyaç olarak baş gösterirken hayvanlarda adeta içgüdüsel bir izdırap şeklinde kendini gösterebiliyor. Malum insanda ise ya kıtlık hallerinde ya da farz mahiyetinde gönüllü oruç tutmakla kendini hissettirebiliyor. Neyse ki fizyolojik ihtiyaçlar aynı besin zinciri halkası üzerinde alt birimden üst birime doğru canlı cansız varlıklar birbirinden istifade ederek ihtiyaçlarını karşılayabiliyor.

Anlaşılan o ki kâinat sır yüklü bir âlem. Şu da var ki gün gelip bu sır yüklü âlemde tükenişe geçecektir, çünkü baki olan sadece Allah’tır. Nasıl tükenişe geçmesin ki, bikere gıda ihtiyacı canlı ya da cansız hiç fark etmez geriye doğru işlemektedir. Çünkü her çırpınış ve kıpırdayış sarfiyat demektir. Her canlı ayakta kalabilmek için kendi altında ki zayıf halkadan bir canlıya muhtaç olabiliyor. İnsan ise ya avlayarak, ya ekip biçerek, ya da tabiatı işleyerek ihtiyaçların giderebilmektedir. Öyle anlaşılıyor ki canlılar âleminde ileriye doğru hamle sadece insanda var. Üstelik İnsan hem kendini yenileyebildiği gibi hem de tabiatı işleyip üretime dönüştürebiliyor da. İcabında maddeye şekil verip kültürel varlık hale dönüştürebiliyor. Örnek mi? İşte Mimar Sinan’ın elinde taşın kültürel varlık hale gelmesi bunun tipik göstergesi zaten. Gün gelir kültürde insana yetmez, bu kez bir üst aşamaya sıçrama arzusu saracaktır, böylece bu iştiyakla medeniyet mertebesine sıçrarda. Derken gün gelir medeniyette insan ruhun doyurmaz, bu kez insanda sonsuzluğa kanatlanmak arzusu bürür. Tabii insanın sürekli olarak yerinde duramayışı gayet tabii bir durum, çünkü tüm yaratılanlar içerisinde sonsuzluğa vurgun olan tek varlık insandır. Aksi takdirde geriye doğru yaşamak insan için büyük bir işkence ve çile olacaktır. Şimdi gel de insan bu durumda sonsuzluğu vurgun olmasın. Zira hayatın gerisinde eşya, ilerisinde ruh vardır. Dolayısıyla insanın sonsuzluğu vurgun olmasında, ya kim olsun.

ZEKÂ

Zekâ her ne kadar beyni çağrıştırsa da aslında o şuur altı bir melekedir. Yani zekânın beyinde tezahür etmesi beynin bir parçası olduğu anlamına gelmez. Tıpkı bu monitör ile bilgisayar hard diski arasındaki ilişkiye benzer bir irtibat söz konusudur. Bu ilişkide monitör beyin vazifesi görürken, bilgisayar hard diski de zekânın görevini üstlenmiş olur. Keza aynı benzer yapı televizyon ekranı ile verici ve alıcı sistemleri arasında da söz konusu. Sonuçta hangi örnekleri verirsek verelim beynin bir et parçası bir monitör olduğu gerçeğini değiştiremeyecektir. Öyle anlaşılıyor ki tüm objektif ve sübjektif veriler beyne ait değil, kalbin kumandasında üretilen fıtri zekâya ait verilerdir. Beyin sadece gelen verileri akıl süzgecinden geçirip görüntü görevi yapmakta. Nitekim Peygamberimizin “Her doğan çocuk Müslüman doğar” sözü bunu teyit ediyor. Zira Müslüman olmak zeki olmayı gerektirir. Zaten Yüce Allah insanın içine iyilik ve kötülük duygusunu birlikte verdiğini beyan etmiştir. İşte bu noktada yaratılıştan var olan fıtri zekâmız dünyaya mümin olarak gelmeyi tercih edecektir. Akıl ise tercih edemez, çünkü akıl melekesi doğduktan sonra ancak buluğ çağında olgunlaşıp sahne alabiliyor. Dolayısıyla zekâ sayesinde doğuştan Müslüman olmamız gayet tabii bir durumdur. Başta da belirttiğimiz gibi akıl mattır, fonksiyon kazanabilmesi için buluğ çağına kadar epey yoğrulması icab eder. Yani epey yoğrulduktan sonra gerek fıtri zekâmızın ürettiği verileri, gerekse dış dünyadan yansıyan verileri kendi süzgecinde mukayese ederek ancak görünmeyenleri akl edebiliyor. Dedik ya, akıl doğuştan değil sonradan biçimlendiği içindir aklı başına gelmesi çok zaman alabiliyor. Zaten aklı başına geldiğinde de akıl baliğ olmuş oluyor. Burada mühim olan aklı başına gelmesi değil, önemli olan fıtri zekâ melekesiyle barışık olması çok mühimdir. Malum sırf akılla bir yere kadar yol alınabiliyor, mutlaka özüne ruhta katmalı ki kendi kabımızı aşabilelim. Ki buna mecburuz da. Aksi halde eşyalaşır, donuklaşır ve diğer canlılardan hiçbir farkımız kalmaz. Farkımızı fark ettirmek için kalbin kumandasında görev ifa eden fıtri zekâmızdan destek almamız icab eder. Hatta destekte yetmez, marifet ilmine de ihtiyaç vardır. Ama nasıl? Elbette ki, bir Gönül Sultanının rehberliğinde seyr-i süluk idmanına talip olmakla bu ihtiyaç giderilir de. Şayet eşyanın esaretinden kurtarıp gerçek manada özgürlüğü tatmak diye bir derdimiz varsa bu ilme talip olmaya mecburuz da. Talip olduğumuzda görülecektir ki biz maddenin peşinden değil, madde bizim peşimizden koşacaktır. Nitekim Miraç mucizesi bunun bariz göstergesi de. Zira binek olan ruh değil Burak’tı. Dahası Burak, ruha tutunarak ötelere kanatlanabildi. Her ne kadar insan görünürde cismani varlık olarak görünse de marifet ilmine vakıf olduğunda kendi kabını aşıp enginlere sığmam taşarım misali fizik ötesi âleme yol alabiliyor. Besbelli ki marifet ilmini idrak edebilecek donanım sadece insanda var. Bu idrak ve kabiliyeti elde etmek için de illaki bir irfan ehlinin rahle-i tedrisatından geçmek gerekir. Aksi halde sonradan edindiğimiz çok güvendiğimiz kendi aklımızla bir arpa boyu yol bile kat edemeyiz.

Evet, her doğan çocuk Müslüman doğsa da çocuk büyüdükçe fıtri yapısına sadık kalabileceği gibi fıtri yapısının tam zıddı bir yola da kayabiliyor. İşte buna meydan vermemek için bunu kimi zaman biz nerden geldik nereye gidiyoruz kendimize sormakla, kimi zamanda olan bitenin ne anlama geldiğini tefekkür etmekle anlam kaymamızı önleyebiliriz. Derken en nihayetinde bir irfan ehlinin dizinin dibinde diz çöküp marifet ilmini tahsil ederekten fıtratımızla barışık Müslüman’ca yaşayaraktan ömrümüzü tamamlayabiliriz pekâlâ. Dahası aklın robotlaşmasına izin vermeyip fıtri yapımızda var olan zekâ güdüsüyle Müslüman’ca ömrümüzü tamamlamakta fayda var. . Hele tercihini Allah’a ‘abd’ olmaktan yana kullanan bir insan eşyaya tamah etmeyip kalbin kumandasında zekânın güdüleriyle hareket ettiğinde kendi kabına sığmayıp ötelere kanat çırparda. Hatta bunu sanat dünyasında bile görebiliyoruz. Tabii ki sanat dünyası derken müsbet manada gerek güzel sanatlarla iştigal edenler, gerek edebiyatçı yazarçizerler, gerekse müzisyenleri kast edip üzerlerinde ince bir ruh seciyesinin varlığı gözlerden kaçmaz da. Öyle anlaşılıyor ki, müsbet manada tüm icra edilen sanat dallarının beslendiği ilham kaynağı kalbin derinliklerinde kodludur. İşte bu kodlara dalındıkça bir bakmışsın sanat ve estetik dünyasını üç boyutun dışına çıkma arzusu bürüyebiliyor. Bunun tersi durumunda ise bir bakıyorsun sanatkârlar sansar, dâhiler şebek olabiliyor. Kelimenin tam anlamıyla gerçek sanatkâr insanın yaratılış mayasıyla özdeş eser ortaya koyabilendir, bunun dışında bütün çabalar kuru gürültüden başka bir anlam ifade etmeyecektir. Her ne varsa o ruhta gizli. Azcık bir gayretle insan, icra ettiği sanatında bir şekilde ‘ruh’ gerçeğiyle yüzleşebiliyor. Öyle ya, eşyanın köle olmuş sırf kuru mantık kurgusuyla ancak eşyanın sadece dış kabuğu idrak edilebilir. Satıh üstünün ötesine bir adım ileri geçilemeyeceği muhakkak. Madem öyle mutlaka neydik edip fıtri kodlarımıza dönmemiz gerekir ki kendi kabımızı aşabilelim. Bu arada bizi özümüzle buluşturacak kapı ise irfan ehlinin işaret ettiği şeriat-tarikat-marifet ve hakikat ilminin tahsil edildiği kapılardır. Yok, ben kapı mapı bilmem, kendi bildiğim yoldan giderim deniliyorsa biliniz ki bu kafada olanlar kendilerini eşyanın boyunduruğu altında ya bir robota, ya makineye ya da bir otomatik cihaza bağlamış olur. Ne diyelim bu düşüncede olanlar kendi yoluna devam ede dursun bize ise bir irfan ehlinin kapısına bağlanıp kendi kabımızı aşmak yaraşır. Öyle ya, madem sırf kuru mantıkla sonsuzluğu kanat çırpılamıyor, o halde bizi özümüze döndürecek irfan kapılarına yönelmekte fayda var. Çünkü ben kendi kendime yeterim mantığının değil kendi kabını aşmayı kendi önünü bile görememe gibi bir açmazı söz konusudur. Kendini aşacak istidad ancak marifet ilmiyle hemhal olanlara has bir durumdur. Dolayısıyla ben kendi kendime yeterim demekle aslında kendi öz fıtri yapısına ters bir tavır içerisine girilmiş olunuyor. Maalesef böyleleri bir bakmışsın bir arpa boyu yol kat edemeden arkalarından hiçbir hayra vesile olacak eser bırakmadan virane halde bu dünyadan göçüp giderler de.

Malum günümüzde pozitivist akım sırf aklı rehber alarak vakıaları değerlendirdikleri için Allah’a ve dine ihtiyaç duymazlar. Dahası Yaratıcıya güç atfetmezler akla güç atfederler. Şimdi sormak gerekir, bunun anlamı “Ey Yaratıcı! Sen sus, eşya -madde konuşsun, robotlar konuşsun” demek değilse peki ya nedir? Allah korusun pozitivist anlayışa kapılsak her şeye materyalist gözle bakıp iç gözden mahrum kalacağız demektir. Bakın şöyle tarihimize, medeniyet olarak dünya tarihine mührümüzü vurmuşsak bunu pozitivist bir akılla değil fıtri zekâmız ve ruh köklerimizle başardık. Zira “Medeniyetler madde ile değil manevi ruhla kurulur” gerçeği bunu teyid ediyor. Teyitten öte, ruh köklerimiz sayesinde cihangir devlet olmuşuz da.

Anlaşılan o ki; Allah Teâlâ insanı hem madden hem ruhen mükemmel yaratması boşa değil. Öyle ki insan zekâsı tarih boyunca, kutsal kitaplardan, Peygamber tebliğinden ve Evliya-i kiram sohbetlerinden aldığı muhabbeti ve desteği hiç bir kaynaktan alamadı da. Şayet fıtri zekânın keyif aldığı bu muhabbet sürdürülebilirse, biliniz ki Allah’tan gayrı tüm sahte mabutlardan sıyrılmak çok kolay olacaktır.

BİLGİ

Eşyanın dilini insan diline çevirmenin adıdır bilgi. Bilgiyi böyle tarif ettik ama şu bir gerçek, donuk olan eşyaya mana kazandırmak maharet gerektirir. Yani eşyaya anlam katmak marifet ilmine haiz olmayı gerektirir. Zaten marifet ehlinin kıymeti de eşyanın tabiatına vakıf olmasından ileri gelir. Bu yüzden kendilerinden dahi ve deha olarak söz ettirirler de. Nasıl söz ettirmesinler ki, medeniyetlerin oluşumunda deha şahsiyetlerin çok büyük rolü vardır. Öyle ki, Mimar Sinan çapında bir dehanın elinde taş bir anda mana kazanabiliyor. İşte bu ve buna benzer örnekleri pekâlâ çoğaltabiliriz de. Demek oluyor ki maddeye ruh yüklendiğinde büyük bir medeniyet bilgi birikim perspektifi ortaya çıkabiliyor. Madem öyle bilgiyi maddeyi sübjektifleştirmenin ham verisi olarak da tanımlayabiliriz. Hem bilgi nasıl ham veri olmasın ki, bikere bilginin kaynağı yüce Allah’tır. Elbette ki böylesi kaynaktan beslenen bilgiyi ham veri olarak tarif ettikten sonra çok rahatlıkla bilgiyi objektif bilgi, sübjektif bilgi ve mutlak bilgi diye kategorize ederiz de.........

© Enpolitik