İnsanoğlunun bedeni ve dünya arasındaki ilişki kurması; ayağa kalktığı ilk andan itibaren başlar. Gözlerinin önünde beliren doğayı görmesiyle de zirveye taşınır. Bu süreçten hareketle onların evreni tanıma çabası, bir varoluş mücadelesinin özünü oluşturur. Anlaşılır bir dille ifade edersek insanın kendi bedenini keşfetmesi; onu tanıması, kullanması, eğitmesi, donatması, bütün organlarını birbiriyle uyumlu şekilde çalıştırması ve ona yön vermesi gibi basit fakat ihtiyaçtan kaynaklanan işlevleri başarması sayesinde gerçekleşmiştir. Kendini tanıyan insanın bedeni ile de doğada var olması, ona yepyeni ufuklar ve hedefler göstermiştir. Artık insan, küçük gruplar oluşturup toplu yaşayabilmekte; başka insanlarla kolektif bir yaşam kurabilmektedir.

İnsanoğlunun kolektif yaşamına ait ilk örneklerden sayılan Çatalhöyük yerleşim yeri, ilginç bilgiler sunar bize. Örneğin, Çatalhöyük sakinleri yırtıcı hayvanlardan korunmak amacıyla evlerine merdiven vasıtasıyla çatıdan girmekteydiler. Tuvalet alanları ortak, mezarlıkları ise evlerinin içinde, oturdukları sedir benzeri bir yapının altında yer alıyordu. Ölü ve diri aynı anda, aynı mekânda birlikte bulunuyordu. Yaşam ve ölüm yan yana idi…

Mekân ve insan bedeni arasındaki ilişkiyi tanıklayan ilk örnekler de Çatalhöyük’te bulunmaktadır. Duvarlara elleri ile bezedikleri kırmızı motifler, beden ve mekân ilişkisini günümüze taşımıştır. Yine, bölgedeki mezarlardan çıkan kadın ve erkek kemiklerinin neredeyse aynı büyüklükte olmasından anlıyoruz ki Çatalhöyük’te kadın ve erkekler eşit beslenmekteydi. Bu veriler, bugün kadın ve erkek arasındaki anatomik farklılığın tarihsel kökenlerine işaret eder. Cinsler arasındaki anatomik farklılaşma zaman içinde ortaya çıkmıştır. Erkeğin kas gücüyle tarım aletlerini kullanmaya başlaması, bir yandan bu anatomik ayrışmayı ve diğer yandan toplumda erkek egemenliğini tetiklemiştir… Eril yaşam, eril din anlatımının da sahnesidir. Bu sahnedeki gösteri eril iktidarları doğurmuştur.

İnsanlık tarihini düşünelim, geçmiş zamanların dünyasına misafir olalım. Hangi yüzyıla gidersek gidelim ideal dünya dediğimiz bir bakıma olması gereken vasatın belli coğrafyalar, belli halklar ve dönemler için yaşandığını anlarız. Antik Dönem Atina’sı somut bir örnek olarak karşımıza çıkar. Öyle ki Atinalıların erdemden felsefeye, spordan estetiğe ve sanata her alanda ulaştığı noktaya bugünkü modern insan gıpta ile bakmaktadır. Agoralar, tiyatrolar, anıtlar, limanlar ve heykeller gibi taş yapılar, insanda bu sanatsal taş yapılara dokunma hissi uyandırmaktadır. R. Sennett’ in kitabından ilham ile bu durum bir beden ve taş uyumudur. Beden ve taş gerçek bir uyum içindedir. Sadece sahil kentleri değil daha yükseklere kurulan kentler beden için ulaşılmaz değildir… Ücra yerleşim yerleri bile yürümekle aşılacak yollara sahiptir. Yıkanmayı pek de sevmeyen Sokrates’in bu yollarda çıplak ayakla yürümesi, hem kendi bedenine hem ülkesine hem de ülkedeki demokrasisine güvendiğini gösterir. Güvensiz bir yolda çıplak ayakla yürümeyi kim göze alabilir ki!.. Yürürken onu koruyacak bir hukuk sistemi olduğunu bilmeden yerinden bile kımıldayamaz. Ayrıca sofistike sorular sorarak düşündüren bir filozof için can güvenliği çok önemlidir. Can güvenliğine inanmayan biri korkar, siner evinden bile dışarıya çıkamaz. Sokrates’in bedeni, yaşadığı topraklardaki demokrasi ile uyum içinde idi…

Bedenler temel ihtiyaçlara Olimpiyatlardaki yüksek heyecanı yaşamak dışında kolayca ulaşabiliyordu. Günlük giysilerinde rahatlığı tercih eden beyaz entarili sıcak insanların tuvalet, hamam, tiyatro, okul, değirmene ulaşma ihtiyaçları kolayca karşılanıyordu. Bu toplumun insanı yarı çıplak gezmekten dahi çekinmiyordu. İster beğenelim ister beğenmeyelim; diğerlerinden farklı olanın yaşatılması barışçıl ve özgür bir kent pratiğini gösterir. Birbirine her yönüyle saygı duyan yurttaşlar ancak beraber yaşayabilirler. Kent izleniminde barışçıl olma ve bireysel olarak üstesinden gelemeyeceği zorluklara karşı koyma içgüdüsüyle toplumsallık oluşturma hâkimdi. Şehir plancısı William Hogarth’a göre “Birbirine dokunan bedenler toplumsal bağı ve düzenliliği işaret ediyordu.” (1) Kim bilir, William Hogarth “ birbirine dokunan bedenler” ifadesini bilinçaltındaki tanıma, anlama ve zarar vermeme isteğinin dışa vurumu olarak da söylemiş olabilir. Batı’da kent deneyiminde oluşturulan muazzam meydanlar belki Hogarth’ın teorisinin bilinçsizce ispatıydı. Beden ve kentin bütün hisleri meydanlarda buluşabilirdi. Batı’da kent meydanları tanınırlık anlamında isimleri belki ülkelerin ötesinde ve toplumsal hatırası insanoğlunun tarihinin bir parçasıydı.

Bu meydanlara Doğu’dan Saint Petesburg şehri de ciddi bir örnektir. Saint Petesburg kenti meydan şeklinde tasarlanmıştır. Bu biçim, Çarlık Rusya’sının demokratikleşme ve batılılaşma........

© Fikir Coğrafyası