Dikkat spoiler içerir!

Başrolünü Çağatay Ulusoy’un oynadığı Kübra dizisini seyredince aklıma ilk gelen kavram kült radikalleşmesi oldu. Öyle ki çevremdeki arkadaşlarım bile diziyi seyredince hemen bana dönerek “Ne düşünüyorsun?” diye sordular. Evet, dizi her ne kadar inzivaya çekilmiş bir adamın bir tepeye çıkarak vahiy alışını konu ediyor gözükse de aslında dizi bundan çok fazlasını ifade ediyor.

Afşin Kum’un Kübra adlı kitabından esinlenen dizi aslında temelde bir iktidar sorununu ele alıyor. Yapay zekânın hayatımızı ele geçirip geçiremeyeceği üzerine kurulan bu iktidar ilişkisi, aslında kült yapılar söz konusu olunca yıllardır tartıştığımız temel bir sorunla kesişiyor: Zihinsel şantaj sorunu. Çünkü “kült” insanın kendi yaşamının sorumluluğunu devrettiği karizmatik lidere bağlı, yüksek seviyede adanmışlık talep edilen, üyelerinin aşırı derecede manipüle ve suistimal edildiği bir koza görevi görür. Kült kavramı, toplumda yaygın bir kabul gören, kurumsallaşmış yerleşik Ortodoks dinî gruplardan ayrı birtakım inanç ve ibadet şekillerini ve bunları benimseyen insanların bir araya gelmesiyle oluşan toplulukları ifade etmek için kullanılır.

Biz kült yapılarda merkezde bulunan karizmatik kült liderin, bireyin tüm mahremiyet alanlarını aşarak onun iradesini kontrol edip edemeyeceğini tartışırız. Bunu yapmak için kullandığı mistik manipülasyon tekniklerini açığa çıkarmaya uğraşırız. Buna da zihinsel şantaj deriz.

Kübra, bu açıdan aslında karizmatik kült liderin yerini yapay zekânın aldığı bir zihinsel şantaj oyununun gerçek olup olamayacağını ele alıyor.

Osho[1], Aum Shrinkyo[2] ya da Gülenist kült gruplarda bireyler ikna ve telkin yoluyla geçmiş hayatlarını terk ederek yepyeni bir kimlik kazanırlar. Tanrısal bir esinle aydınlandıklarına ve Tanrısal bir plana göre hareket ettiklerine inanırlar. Bu açıdan dizi aslında doğrudan dinlerden bahsetmiyor. Afşim Kum’un Sıcak Kafa romanıyla aynı dizge içerisinde değerlendirilebilir. Onun deyişiyle “sözün ele geçirdiği” zihinleri konu ediniyor. Söz deyip geçmeyin “Dil, insanın çevresine uyum sağlama aracıdır.”

Keşke Afşin Kum biraz kült psikolojisi ve kült grup dinamiklerini okumuş olsaydı eminin Edinilmiş Akıl Yürütme Yoksunluğu Sendromu’ndan (ARDS – Acquired Reasoning Deficiency Syndrome) çok daha fazlasını yakalayabilirdi. Hekim, psikanalist Joost Meerloo’nun totaliter devletlerde beyin yıkama teknikleri ve düşünce kontrolünün bir analizini yapan The Rape of the Mind (Zihin Tecavüzü) kitabı ile tanışmış olsaydı zihinsel şantajın boyutlarını ve Nazizm’in insan tutumlarındaki değişim için hangi sınırları zorladığını keşfedebilirdi. Buna rağmen dizi kabul etmeliyim ki bize yine de çok şey anlatıyor.

Kübra dizisinin baş aktörü Gökhan neden seçilmişti?

Aslında birçok kült radikalleşmede örneğini gördüğümüz bir gerçeklikle karşılaşıyoruz: Travma.

Gökhan’ın hayatı normal, basit bir hayat gibi gözükse de aslında hiç de öyle değil. Gökhan yeni seçilmiyordu. Askerken karakol baskınında tüm silah arkadaşları şehit olmuş ve bir tek kendisi hayatta kalmıştı. Bu olay zaten Gökhan’ın tüm hayatını değiştirmişti. Gökhan, hayatta kalmasını Tanrı’nın bir planı olarak görüyordu. Maç sonrası kurdukları masada bu olayın Gökhan’ın hayatını tümden değiştirdiğini ve içkiye bile tövbe ettiğini anlıyoruz.

Kübra’dan gelen ilk mesaj da aslında bu travmaya bir gönderme yapmıyor muydu: Sen farklısın! Bir karakol baskınında tüm arkadaşları şehit olurken onun yara almadan kurtulması farklı olduğunu göstermiyor mu sizce de?

Kültlere giren çoğu insan hayatının bir döneminde yaşadığı büyük bir travmadan çok etkilenmiştir. Hatta DEAŞ’da da benzer tecrübelerle karşılaştık. DEAŞ’a katılan İngiliz punk sanatçısı Sally-Anne Jones da böyle bir aydınlanma ile ihtida etmiş ve soluğu DEAŞ’da almıştı. Hayatındaki dönüşüme kısaca bakmak yerinde olur. Jones, IŞİD’deki meşhur adıyla Umm Hussain al-Britani ya da Beyaz Dul. Katolik olarak yetiştirildi, gençliğinde Hıristiyan gençlik gruplarına katıldı. İnternette büyücülük ve alternatif yaşam tarzlarıyla ilgilendi. Daha sonra kendince bir aydınlanma yaşadı, Selefilerle tanıştı ve Müslüman oldu. İnternet ortamında tanıştığı IŞİD’e hacker toplamakla görevli Junaid Hussain ile birlikte IŞİD’e eleman toplamaya başladı. Daha sonra kocası olacak olan Hussain’e katılmak için 2013’ün sonlarında küçük oğluyla birlikte Suriye’ye gitti. Kocası 25 Ağustos 2015’te ABD’nin insansız hava aracı saldırısında öldürüldü. Kendisi IŞID’in kadın........

© Fikir Turu