Bir yerde görürsen ki;
Ağır ve edalı akar
dal dal söğütleri öperek
samur üç belik gibi
üç koldan sular;
müjdeler olsun efendim:
Edirne’desin.

Şair Niyazi Akıncıoğlu, “Edirne” şiirine böyle başlıyor ve şu dizelerle son veriyor:

yeni baştan
söylemek kolay olsa eski türkümü:
“Edirne köprüsü taştan
Sen çıkardın beni baştan.”

Edirne’nin taştan köprülerini ve “baştan çıkarıcı” güzelliklerini elbette anlatacağım ama öncelikle -çok da derine inmeden* tarihinden söz edelim istiyorum. İlkçağlarda Orta Asya’dan göç ederek, buraya yerleşen Traklar tarafından kurulduğu bilinen Edirne, Makedonya İmparatorluğu, Roma İmparatorluğu, Doğu Bizans, Bulgar Türkleri, tekrar Bizans derken 1361 yılında I. Murad tarafından Osmanlı İmparatorluğu’nun topraklarına katılarak, taht (baş) şehri oldu. 1453 yılında İstanbul fethedilinceye kadar doksan iki yıl payitaht (başkent) olarak kaldı. Bu yıllar içinde de tarihinin en görkemli günlerini yaşadı Edirne.

Doğal olarak epey de göç aldı. Öyle ki II. Bayezid, 1492 yılında, İspanya ve Portekiz’den sürgün edilen İspanyol Yahudilerinin Selanik, İstanbul, Edirne, İzmir ve çevresine yerleştirilerek iyi karşılanmalarını, onlara kötü muamele edeceklerin ölümle cezalandırılacaklarını buyuran bir ferman yayımladı. Öyle az buz değil, yüz binlerce Sefarad Yahudisi yerleşti Osmanlı topraklarına.

17. yüzyılda dünyanın en büyük birkaç şehrinden biri hâline gelen kentin bu şatafatlı günleri, sonraki yüzyılda gerilemeye başladı. 1745 ve 1751 yıllarında çıkan iki büyük yangın, 1829’da Rusların birkaç ay süren işgali; 1887’de tekrar Rusların on üç ay, 1913’te Bulgarların dört ay, 1920’li yıllarda Yunanlıların iki yıllık işgalleri... 25 Kasım 1922’ye kadar kötü günler bu şekilde birbirini izledi.

1923 Lozan Antlaşması’nın da şehrin bugünkü yapısını oluşturması açısından epey etkili olduğunu söyleyebiliriz. Karaağaç, Edirne topraklarına katılırken şehrin renkli kültürünü oluşturan azınlıklar “Türk uyruklu” kabul edildi. Ancak Anlaşma’nın gereğince bir mübadele yaşanacaktı ve öyle de oldu. Türkiye’ye gelen 463 bin 549 kişinin 49 bin 441’i Edirne’ye yerleşti. Bu Türkiye illeri içinde en yüksek rakamdı. Bugünlerin anısına Karaağaç’ta bir Lozan Anıtı ve hemen yanında Lozan Müzesi bulunuyor.

Her ne kadar yapısı epey değişmeye başlamışsa da “hassasiyet” hiçbir zaman yok olmadı bu topraklarda. Özellikle Trakya’nın, olası bir savaş durumunda düşmanla iş birliği yapmayacak Türkler tarafından iskân edilmesi önemliydi! Zaten her felaket döneminde nüfus yapısı değişiklik gösteren Edirne dâhil Trakya’nın gayrimüslimlerden arındırılması hedeflendi ve 1934 İskân Kanunu çıkarıldı. Kanun’un ilanıyla gayrimüslimlere yönelik şiddet ve gaspa dayanan eylemler başladı. Epey bir gayrimüslim evlerini terk ederek, İstanbul’a kaçtı. Bir süre sonra duruma el konulsa da çok azı cesarete etti evine dönmeye...

Bu bilgileri şu yüzden önemli buluyorum çünkü bugünkü Edirne’yi meydana getiren her şeyde bu yaşanmışlıkların, bu kültürlerin izlerini bulmanız mümkün. Hani hava durumu haberlerinde sıkça duyduğumuz o Balkanlar’dan gelen soğuk hava dalgası gibi, sürekli bir göç dalgası da yaşanmış bu topraklarda. Edirne, hâlen Türkiye’yi Avrupa’ya bağlayan karayolu üzerinde olması, Yunanistan ve Bulgaristan sınır kapılarına ev sahipliği yapmasıyla önemli bir noktada. Şehir merkezi Yunanistan’a yedi, Bulgaristan’a on yedi kilometre uzaklıkta. Yani iki ülkeye ulaşmak sadece dakikalar sürüyor. Elbette avronun ve levanın bu kadar artmadığı, vizelerin kolay alındığı zamanlarda bu durum, Edirneliler için mükemmel bir özellikti. Şimdi ise bunun sefasını Bulgaristan’da ve Yunanistan’da yaşayanlar sürüyor. Artık Türkiye, onlar için ucuz alışverişin adresi! Özellikle şehrin en bilinen Saraçlar Caddesi’nde dolaşırken ne dediğimi daha iyi gözlemleyebilirsiniz.

Yunanistan sınırı 204, Bulgaristan sınırı seksen sekiz, sahil kesimi yetmiş beş kilometre uzunluğunda olunca Edirne, mültecilerin de bir geçiş kapısı olma tehlikesi yaşıyor. Zaten Edirne Valiliği de internet sitesinde, Edirne’nin “Yunanistan ve Bulgaristan ile sınır olması, altı gümrük kapısının bulunması [gerçi beş ama neyse] uluslararası transit taşıma güzergâhı üzerinde olması; göçmen, akaryakıt, tarihî eser, gümrük, tekel ve uyuşturucu kaçakçılığı; yasadışı kenevir ekimi suçları bakımından önem arz ettiğini” vurgulamış.

Edirne’nin Türkiye’deki komşuları ise Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale... Çanakkale’yi saymazsak bu üç ilden olanlar, zaten başka bir şehre gittiklerinde kendilerini “Trakyalı” olarak ifade ediyorlar. Genelde düz bir il; sınırları içerisindeki herhangi bir yükselti 500 metreyi aşmadığı için Edirne’de dağ bulunmuyor. Tunca, Arda ve Meriç ırmaklarının buluştuğu düzlükte kurulu bir şehir. Eskiden bu ırmakların taştığıyla ilgili bolca haber duyardık ama Devlet Su İşleri’nin (DSİ) verilerine göre Meriç Nehri, son dört yılın en kurak ocak ayını yaşıyor; ne acıdır ki bugünlerde dörtte bir oranında akıyor.

Şehrin her yıl........

© Gazete Duvar