“Öyle güzel ki ölürüm artık
Beyaz uykusuz uzakta
Kars çocukların da Kars’ı
Ölüleri yağan karda
Donmuş gözlerimin arası.

Sen küçüğüm sımsıcak
Ne derler ona – bu kızakta
Boyuna türküler yakıyorsun ya
Sanki her türküden sonra
Hohlasan gök buğulanacak.

Anla ki her durakta
Yok sınırları aşkın
O iyi yüzlü Tanrı
Beklesin dursun bizi
Kurduğumuz rahat tuzakta

Nasıl olsa yine bir gün
Döneriz bu yollardan geri
Senin bir elinde bir mendil
Diğerinde kuş sesleri...”

Paris’teki bir otel odasında Cemal Süreya tarafından, hem de Kars’ı hiç görmeden yazılmış bu şiir. Sunay Akın’ın aktardığına göre de Cemal Süreyya, “Kars’ı gördükten sonra bir şiir daha yazmış, bakmış, görmeden yazdığı daha güzel; sonrakini yırtıp atmış”.

Türkiye’deki en eski Türkçe il adına sahip... Geçmişte Bagratlı Krallığı’na ve Cenub-u Garbi Kafkas Hükûmeti’ne başkentlik yapmasıyla Türkiye’de herhangi bir ülkeye başkentlik yapmış ender şehirlerden... Anadolu’da bir şehre verilen ilk gazilik madalyasının da sahibi... Tarihî dokusuyla ve geçmişiyle önemli bir yere sahip serhat şehri... Eşsiz Doğu Ekspresi tren yolculuğunun son durağı... Türkiye’nin Kafkasya’ya açılan kapısı... Türkiye’nin rakımı en yüksek il merkezlerinden biri... Bu söylemler Kars için en çok tekrarlanan ve bilindik söylemler ama bence Kars’ı Türkiye’nin en enteresan şehirlerinden biri yapan özelliği kozmopolit yapısı...

İlber Ortaylı’nın “Osmanlı’da Milletler ve Diplomasi” kitabına göre, Rusların elinde olduğu 1897 yılında yapılan nüfus sayımı sonuçlarına göre Kars’ta yaşayan halkların sayısı şöyle: “Türk 41.823, Ermeni 37.094, Kürt 26.434, Karapapak (Terekeme) 24.134, Yunan 23.525, Rus 10.965, Türkmen 8.893, Nogay Türkleri 2.556, Osetin 2.330, Kaldeli 321, Estonyalı 280, İranlı 81, Polonez 12.”

Mesela Malakanları ele alalım. Türkiye’de çoğu insan belki de Tarık Akan’ın “Deli Deli Olma” filminde canlandırdığı Mişka karakteriyle duydu bu halkı. Mişka’nın filmdeki uysallığı, aslında halkının tarihini de anlatan bir özellik... Kars ve civarını ele geçiren Çarlık Rusyası'nın, Kafkaslar’dan Anadolu’ya sürdüğü Malakanların iktidarlar karşısındaki direnişleri ise pasifizm. Türk, Kürt, Azeri, Ermeni, Terekeme, Malakan, Rus nüfusun yüzyıllardır kimi zaman iç içe, kimi zaman da çatışarak yaşadığı bir bölge Kars ve çevresi... Burada uzun uzun anlatmayacağım bu acıları. Ama her ne yaşanırsa yaşansın bu halklar, Kars’taki kültürün ve şehrin yapısının oluşmasında büyük role sahipler. Hâlen izlerini görmek mümkün. Çok kültürlülük sayesinde yörenin zengin folkloru ve şive ağız özellikleri bulunuyor.

1980’li yıllarda 700 bini geçen Kars’ın nüfusu, günümüzde 300 bini bulmuyor. Hâlbuki 1940 sayımında bile 356 bin 534’müş. Peki bu insanlar nereye gitti? 1995 yılında Ardahan ve Iğdır illerinin kurulmasının elbette bu nüfus azalmasında payı var ama tek sebebi değil. Bölgede yaşanan çatışmaların, savaşların etkisiyle zaten epey halk bu topraklardan gitmişti ama günümüzde “yerli”ler de dâhil tüm etnik toplulukları kapsayan büyük göçün ana sebebi, yoksulluk ve işsizlik.

Deniz Özyakışır, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi’nde yayımlanan “Göç Olgusuna Etnik Kimlik Açısından Bir Yaklaşım: Kars Örneği” başlıklı makalesinde bakın ne diyor: “Kars açısından sadece beşeri ve fiziki sermayenin kaybı değil aynı zamanda kentin çok kimlikli etnik yapısının da değiştiği görülmektedir. (...) Öte yandan Kars’ta kent merkezinin nüfusu artmasına rağmen kentin genel nüfusu sürekli azalmaktadır. Bunun sebebi ise kent merkezinde göç eden orta sınıf Karslıların yerini köylerden gelen ve çoğunlukla tarım ve hayvancılıkla uğraşan daha alt kesimlerin almasıdır. Kent merkezine göçle gelen kırsal kesimdeki bireylerin bir kısmı kent hayatına adapte olurken diğer kısmı ise kırsaldaki yaşam biçimlerini burada da devam ettirmektedirler. Kent merkezindeki trafiğe açık yollarda bile zaman zaman hayvan sürülerinin dolaşması, yine merkezde bulunan ahır ve barınakların varlığı Kars’ın kentleşme sürecini önemli ölçüde baltalamaktadır.” Böylece Batı’dan gidip de sokaklardaki hayvanları görünce şaşıranları da aydınlatmış olalım.

Kars’ın en önemli geçim kaynağı, tarım ve hayvancılık... Çayır ve otlak alanlarının geniş yer kaplaması küçük ve büyük baş hayvancılığı geliştirmiş. Hayvan ürünleri de halkın en büyük geçim kaynaklarından... Kars Kaşarı’nı uzun uzadıya anlatmama gerek yok sanırım. Ama bir parantez açıp Kars gravyerinin de Malakanların bir mirası olduğu, Kars’ın Boğatepe köyünde üretildiği, köyün yerli ve yabancı birçok turist çektiği, köyde bir de Peynir Müzesi’nin bulunduğu bilgisini verip devam edeyim.

Maalesef Kars’taki tarım ve hayvancılığın durumunun ülkenin diğer coğrafyalarından pek farkı yok. Sanayi alanında komşularına nazaran çok daha az yatırım alınca Kars’taki işsizlik oranı her geçen gün büyüyor. Karslılar da çareyi İstanbul başta olmak üzere Batı illerine göç etmekte buluyor. Yeri gelmişken 2007 yılında Çağdaş Kars gazetesinde yer alan “Kayıp Aranıyor” ilanından bahsedeyim. Milletvekili olana kadar vaatlerini sıralayan ama sonra halkın hiçbir şekilde ulaşamadığı Zeki Karabayır için bakın nasıl ilan verilmiş: “Yukarıda resmi görülen AKP Kars Milletvekili Zeki Karabayır’dan 22 Temmuz gününden sonra haber alınamamıştır. Tüm aramalara karşın bulunamayan Zeki Karabayır’ı görenlerin veya yerini bilenlerin, insaniyet namına Kars halkına haber vermeleri önemle rica olunur.”

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2023 yılı için Türkiye Turizm Stratejisi 2023 ve Turizm........

© Gazete Duvar