Tek Tanrı’ya inanan Nuh zamanında, düzen bozulmuş; insanlar, doğru yoldan eğri yola sapmış ve Tanrı’ya isyan etmişler. Tanrı, bunları cezalandırmaya karar vermiş. Nuh’a üç yüz adım boyunda, elli adım eninde ve otuz adım yükseklikte bir gemi yapmasını bildirmiş. Nuh, gemisini yaparken herkes onunla alay etmiş, başlarına gelecek felakete bir türlü inanmamışlar. Derken geminin yapımı bitmiş. Nuh, yeryüzünde bulunan bütün canlılardan, erkek-dişi birer çift gemisine almış. Yeteri kadar yiyecek yüklemiş. Sonunda da ailesi ve iman eden bazı yakınlarını yanına alarak gemiye binmiş. Bu sırada gök delinmiş. Kırk gün, kırk gece yağmur yağmış, görülmemiş bir tufan, dağları, taşları denizlerle birleştirmiş. Tanrı’nın gazabına uğrayan insanlar yok olmuş, yalnız gemidekiler sağ kalmış. Nuh’un gemisi, yüz elli gün sularda yüzmüş. Yine ilahi bir emirle sular çekilmeye başlamış. Gemi, Ağrı Dağları’nın Cudi Tepesi’ne oturmuş. Nuh Peygamber, pencereyi açarak bir güvercin salmış. Güvercin, konacak yer bulamayarak geri dönmüş. Yedi gün sonra, güvercini yeniden salmış. Güvercin bu kez ağzında bir zeytin dalıyla gemiye dönmüş. Nuh, gemisinden çıkarak Ağrı Dağları’nın eteklerinde bir köy kurmuş. İnsanlar, canlılarla birlikte yeniden çoğalmışlar.

Bu tür efsanelerin kutsal kitaplarda da yer alması, tarih boyunca Ağrı Dağı’na ilgiyi canlı tutmuş, tutuyor. Birçok insan, Sümerlerin Gılgamış Destanları’nda da geçen bu efsanenin peşinde, Nuh’un gemisinin kalıntılarını arıyor. Hatta Ağrı Dağı’nın güney karşısındaki Telçeker ile Üzengili köyleri arasındaki siluetin Nuh’un Gemisi olduğu iddia ediliyor. Buranın halk arasındaki adı Cudi Dağı... Kur’an-ı Kerim, Hûd suresinin kırk dördüncü ayetinde de Nuh Tufanı’ndan bahsederken “Cûdî” isminin geçmesi nedeniyle Nuh’un Gemisi’nin Şırnak’taki Cudi Dağı’nda olduğuyla ilgili inanışlar da var. Ancak Ağrı Dağı fikrini benimseyenler daha fazla. 1983 yılından itibaren kutsal geminin kalıntılarını Ağrı’daki siluetin orada arama çalışmaları hızlanmış. Somut bir delil elbette yok ama Kültür ve Turizm Bakanlığı, Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulu 17 Eylül 1987 tarih ve 3657 sayılı kararıyla gemi kütlesinin “korunması gerekli taşınmaz kültür ve tabiat varlığı” özelliği gösterdiğini belirterek, burasını doğal sit alanı ve açık hava müzesi olarak koruma altına almış. Burayı kuş bakısı görecek yere bir de kafeterya yapılmış.

Böylece daha çok dış turizme yönelik, inanç merkezi hâline gelmiş Ağrı Dağı. Zaten efsaneler Nuh’un Gemisi’yle de sınırlı değil. Âdem ile Havva’nınn Cennet’ten kovulmadan önce (ya da sonra) burada yaşadığından Aslı ile Kerem’in hikâyesine kadar birçok efsaneye ev sahipliği yapıyor Ağrı Dağı... Bir de elbette dağcılara... Ama onlar bu efsanelerin değil, Türkiye’nin en büyük dağının efsane güzelliklerinin peşinde. Arzu eden Ağrı Dağı’nın tarihiyle, günümüzdeki yürüyüş bilgileriyle ve altı yaşındaki minik bir şerpanın Ağrı Dağı macerasıyla ilgili yazdığım yazıları okuyabilir. Ya da bırakalım bu ciddi konuları; şu başlıkta bir habere bir göz atalım: “‘Ağrı Dağını 2 milyar dolara satıyorum’ demişti. Sanatçılara bile yer vermiş!”

Evet, yanlış okumadınız. Ağrı’daki Ahmet Ağrılı isimli bir toprak ağası, koyun sürülerini satarak, bugünkü değeriyle on dört kilo altın karşılığında Ağrı Dağı’nı eski Sağlık Bakanı Yaşar Elmas’ın babası Sabri Ceylan’dan satın aldığını iddia ediyor ve elindeki tapuyu gösteriyor. Ara ara bu haber gündeme geliyor ama bir sonuç yok. Kemal Sunal Boğaziçi Köprüsü’nü satamamıştı ama bakalım Ağrı Dağı satılacak mı, hep birlikte göreceğiz.

Yurt dışında Ağrı Dağı, daha çok “Ararat” ismiyle biliniyor. Ermeni tarihi ve kültüründe de dağın önemli bir yeri var. Ermenice isminin “Masis” olduğu söyleniyor. Kürtçede ise “Ateşli Dağ” anlamına gelen “Çiyayê Agirî”den türediği ifade ediliyor. Osmanlı döneminde Şorbulak olarak anılan ilin adı, Ermeniler zamanında “Karakilise” olarak değiştirilmiş. Kazım Karabekir Paşa zamanında ise “Karaköse” diye adlandırılmış. 1834 yılında bucak, 1869 yılında ilçe olan Ağrı, 1927 yılında il merkezi olmuş. 5.137 metre yüksekliğindeki Ağrı Dağı’ndan dolayı da il Ağrı adını almış. Ama ne enteresandır ki Ağrı il merkezine gittiğinizde Ağrı Dağı’nı göremiyorsunuz. Dağı görmek istiyorsanız şaşkınlığınız geçtikten sonra Doğubayazıt ilçesine doğru doksan kilometre kadar gitmeniz gerekiyor.

Türk Dil Kurumu’nda “ağrı”nın tanımı, “sinir uçlarının şiddetli biçimde uyarılmasıyla ortaya çıkan, vücudun herhangi bir yerinde oluşan rahatsızlık hissi; veca” şeklinde. Tabii “Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan illerinden biri” olarak da geçiyor ama insan ilk tanıma takılmadan yapamıyor. Hâl böyle olunca da sürekli beynimde şu türkü dönüp duruyor:

“Kundurama kum doldu, atmaya kürek gerek
Nazlı yârin yanında yatmaya yürek gerek
Amman başım nanay
Ağrıdı dişim nanay
Çok içmişim nanay
Nanay gülüm nanay”

Ekşi Sözlük’te de “Ağrı” başlığına girince okuyacaklarınızın yarısından çoğu bu rahatsızlık hissi olan ağrıyla ilgili... Kelime oyunları da yapılmış bolca, “Neyin var diye sorma yeterince Ağrılıyım”, “Adı gibi ağrılı şehir”, “Ağrılı olmak, ağrılı olmaktır”, “O dediğin yer buraya çok Ağrı” diye. Zaten bu kelime oyunları manilere de yansımış:

“Ağrı ağrı içinde
Ağrı dağlar içinde
Ağrıya dokunmayın
Köyün oğlanları içinde”

Bu arada enteresan bir bilgi daha öğrendim; yön tariflerinde de kullanılıyor “ağrı” kelimesi; “Eve tarladan ağrı gittim.” şeklinde.

Şu türküyü beynimden silebilirsem biraz önce bıraktığımız ciddi konulara geri dönmeye çalışacağım. İran sınırında yer alan ilin komşuları, Kars, Iğdır, Erzurum, Muş, Bitlis ve Van... Türkiye’nin hızlı göç veren illerinden biri. 2011 yılında 555.479’a ulaşan nüfus, o günden beri düşmeye devam ediyor. 2021’de 524.644’ken 2022 verilerine göre 510.626. “Ağrı İlinin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Yaşam Memnuniyeti........

© Gazete Duvar