“Beş Avrupalıyı birden Uluslararası Uzay İstasyonu’nda görmek ne iyi…” ISS mürettebatından Alman astronot Matthias Maurer X’teki mesajında böyle selamlıyordu Ax-3 misyonuyla gelen dörtlüyü. Gelen Avrupalılardan biri Türk astronot Alper Gezeravcı, diğerleri ise İsveçli Marcus Wandt, İtalyan Walter Villadei ve ABD-İspanya vatandaşı Michael Lopez-Alegria idi. Özel uzay şirketi Axiom Space-NASA ortak seferinde SpaceX’in Dragon kapsülüyle uzay istasyonuna ulaşan ekiptekiler kendi bilimsel deneylerini yapıyor; ortak amaç ise mikro yerçekiminin insan vücudu üzerindeki etkilerini daha iyi anlamak.
Good to see 5 Europeans in space on the #ISS. Welcome @astro_marcus 🇸🇪, Alper 🇹🇷, Walter 🇮🇹, Miguel LA 🇪🇸 joining @Astro_Andreas 🇩🇰 . Ad astra 🇪🇺 ! @esa
Congratulations to @NASA @Axiom_Space and ISS expedition 70. pic.twitter.com/bpS0V0mtPU
Uzay çalışmalarını özel sektör ortaklıklarıyla yürüten NASA’nın Ax-3 misyonu, Dünya’nın alçak yörüngesinde çok uluslu operasyon bakımından başarılı.
Ancak 19 Ocak’ta başlayan seferden on gün önce gelen haberler hiç de iç açıcı değildi. Yıllar sonra Ay’a ilk insanlı uçuş hedefi ufukta giderek uzaklaşıyordu. Bu yıl sonu için dört astronotla planlanan Artemis Ay Misyonu, NASA’nın kendi uzay aracındaki güvenlik sorunları, astronot kıyafetlerinin yetişmemesi ve özel sektörün geliştirdiği iniş araçlarındaki gecikmeler, başarısız fırlatmalar nedeniyle Eylül 2025’e sarkmıştı. Şimdi ise Ay’a yumuşak iniş için tasarlanan Peregrine uzay aracı görevi başaramadığından büyük ihtimalle 2026 sonuna kaldı. Astrobotic Technology şirketine ait Peregrine arızalandı, yakıt sızdırmaya başladı ve sonunda atmosferde yandı. Ay’a yerleşmek için ticari filo projesinin önemli bir parçasıydı Peregrine. NASA, uçuş testleri için Astrobotic’e 108 milyon dolar ödemişti.
Oysa Ay’a ayak basan son insan ne hayaller kurmuştu…
AY’DA YÜRÜYEN TEK JEOLOG
Apollo 17’nin komutanı Eugene Cernan dünyaya dönüş yolculuğuna kısa süre kala Ay yüzeyine dokuz yaşındaki kızı Teresa Dawn’ın adının baş harflerini kazımıştı: TDC yazısı binlerce yıl orada öylece duracaktı, ne rüzgar savuracak ne de yağmur silip süpürecekti. Sonsuzluğun işaretiydi.
Komutan Eugene Cernan ve Ay modülü Challenger’ın pilotu Harrison Schmitt - ki Ay’da yürümüş tek jeologdur - üç günlük keşif macerasında taşlar toplamış, iniş yaptıkları Taurus-Littrow Vadisi’nin kraterlerinde elektrikli araçla 35 km yol almışlardı. Toplam 112 kilo numune toplayarak rekor kırmış, bilim adına görev yaparken yerçekimsizliğin hafifliğinde çocuklar gibi hoplayıp zıpladıkları da olmuştu. Cernan “Nerede olursam olayım, eğlenmeyi sevenlerdenim. Orada en güçlü duygu beklenmedik hafiflikti” diyecekti sonraları.
Komuta modülünün pilotu Ron Evans ise Ay’a ayak basmamış, yörüngede kalmıştı. 19 Aralık 1972 günü dünyaya dönerek Pasifik Okyanusu’na indiler – daha doğrusu düştüler, o zamanlar öyleydi. Ay’a insanlı altıncı inişle birlikte 20’nci Yüzyılın en çekici bilimsel serüveni Apollo Uzay Programı da sona erdi. Aradan on yıl geçti, Eugene Cernan astronotların çok yakında yeniden Ay’a döneceğini, sonra da Mars’a yolculuğun başlayacağını söylüyordu. Ama öyle olmadı. Cernan 2017’de hayata veda ettiğinde, bugün halen Harrison Schmitt’le birlikte Ay’a ayak basan son insan olacağını bilemezdi. Nerede kaldı ki, Mars’a seyahat.
Ay’a ayak basan 12’nci insan Schmitt bugün 88 yaşında. Bakalım Ay’da yürüyen hayattaki son insan olup olmadığını görebilecek mi?
ANTARKTİKA'DAN DAHA YAKIN
Apollo uçuşlarında Ay’a ilk inişin tarihi 20 Temmuz 1969’du. Yarım yüzyıl sonra Amerika Ay’a dönüşe hazırlanıyor ve artık amaç sadece taş toplamak, bayrak dikmek ve iki-üç gün sonra da çekip gitmek değil. Şimdi hedef Ay’da kalmak, dünyanın en yakın komşusunu fethetmek ve koloni kurmak. ABD bu sefer tek başına değil; Apollo’nun ikiz kız kardeşi Artemis programına teknik ve lojistik zorluklar nedeniyle Avrupalılar ile Kanada ve Japonya da ortak. Geniş yerleşimlere dönüşecek Ay istasyonları kurmak, Apollo misyonlarından çok daha büyük bir proje. Örneğin Avrupa Uzay Ajansı ESA, astronotları Ay’a taşıyacak Orion kapsülüne hava, su ve elektrik enerjisi sağlayacak “Avrupa Servis Modülü”nü inşa ediyor. Bu hizmet karşılığı ESA, sonraki Artemis uçuşları için üç kişilik bilet ediniyor.
ESA tarafı Ay’ın keşif sürecini Antarktika’yla kıyaslıyor; buzlu diyara önce kısa süreli keşif seferleri yapılıp sadece bayrak dikilmiş, sonra da daimi istasyonlar kurulmuştu. Üstelik Ay’a yolculuk Antarktika’ya gitmekten daha az zaman alıyor, sadece üç gün sürüyor.
Planlara göre 2030’a kadar Ay’da önce insanlı üsler, ardından binlerce insanın yaşayabileceği yerleşimler kurulacak. Burada bilim insanları dev teleskoplarla Büyük Patlama’ya bakacak. Madencilik şirketleri, dünyada sınırlı bulunan silisyum gibi nadir elementleri çıkarmak için işe koyulacak. Bilimkurgu gibi gelse de, turistik uzay otelleri de planlar dahilinde.
Peregrine vakasından önceki hesaplar, Artemis programı için seçilen ilk dört astronotun bu yıl içinde Orion uzay aracıyla sefere çıkıp Ay çevresini turlayarak yüzeye yakınlaşmasını öngörüyordu. Sonra da Ay’a yumuşak iniş sırası gelecek ve Güneş sistemindeki diğer gezegenlere sıçrama tahtası olacaktı.
Astrobotic firması 23 Şubat’ta Ay’a inişi planlıyordu, olmadı. Bu şartlarda astronotların Ay yörüngesine yolculuğu Eylül 2025’e, inişleri de Eylül 2026’ya kaldı. Astrobotic yılsonuna doğru bir deneme daha yapacak. NASA’nın ticari filo planları kapsamında, eski NASA yetkililerinin yönetimindeki Intuitive Machines de gelecek ay bir robotik araç fırlatmayı planlıyor. Herşey yolunda giderse 22 Şubat’a Ay’ın güney kutbu yakınına inecek.
Artemis’in Ay’a kavuşması için en kritik araç, Elon Musk’ın şirketi SpaceX’in 121 metrelik mega roketi Starship; sekiz kişilik iniş modülü astronotları Ay yörüngesinden alıp yüzeye indirecek, sonra da geri taşıyacak. Fakat devasa kargoları taşımak için tasarlanan roket, Teksas’tan iki kez fırlatıldı, her iki seferde de infilak ederek Meksika Körfezi’ne düştü. Şubatta üçüncü bir deneme daha yapılacak.
“GOL ATIŞLARINA DEVAM”
Starship’in Dünya yörüngesine başarıyla çıkışı geciktikçe Ay’a insanlı sefer de gecikecek. NASA yetkilileri gayet cool, “Ticari filo denemelerinde bazı başarısızlıklar olacağını biliyorduk. Gol atışlarına devam” diyorlar. Özel sektöre siparişleri veren NASA önümüzdeki on yıl içinde “Ay Ticari Yükü Hizmetleri” (CLPS) programı çerçevesinde 2.6 milyar dolar harcamayı planlıyor.
Ancak zaman daralıyor, uzayda rekabet giderek kızışıyor. Apollo döneminde Sovyetler Birliği ile olan rekabetin yerini daha fazla oyuncunun cirit attığı bir düzen aldı. Mesela Çin, tek başına uzay programı yürütüyor ve 2030’a kadar taykonotların bir Ay üssü kurması planlanıyor. NASA Direktörü Bill Nelson ise “Son rötarlara rağmen Çin’in Ay’da Amerika’yı mürettebatıyla yenebileceğinden kaygı duymuyorum. Aksi takdirde bile hazır olmadan uçmayız. Önce güvenlik” diyor. Hindistan da iddialı; ABD, Sovyetler ve Çin’den sonra Ay yüzeyine inmeyi başaran dördüncü ülke oldu. Geçen ağustosta Vikram aracını güney kutbu yakınına indirdiler. Hedef, yakın gelecekte insanlı uçuşla Küresel Güney’in de uzayda oyuncu olduğunu kanıtlamak.
İLK KEZ BİR KADIN AYDA YÜRÜYECEK
NASA, yarım yüzyıl aradan sonra Ay programını Ay tanrıçası Artemis’le adlandırmayı akıl ettiği gibi, Ay misyonuna ilk kez bir kadın astronotu gönderecek; Christina Koch. Aslında Yunan Mitolojisi’nde avcıların koruyucusu Artemis yeryüzündeki Ay'ı temsil eden tanrıçadır, gökteki Ay ise Titan soyundan Selene’dir ya neyse.
Dört yıl önce Uluslararası Uzay İstasyonu’nda 328 gün geçiren Christina Koch, astronot Jessica Meir ile birlikte tarihteki ilk kadın kadına uzay yürüyüşünü yapmış, Neil Armstrong’un “İnsanlık için büyük adım” sözüne atıfla “KADINLIK için büyük adım” tweet’leri atılmıştı. Uzayda en uzun süre kalan kadın olan elektrik mühendisi Christina Koch’un bir özelliği de Güney Kutbu’ndaki bir istasyonda kışlamış olması. 21’inci Yüzyıl gereği NASA etnik çeşitliliğe de önem verdiği için Artemis misyonunda bir de siyah astronot olacak; Victor Glover.
Ay’a yeniden ayak basılabildiği takdirde keşif araştırmaların hedefi Ay yüzeyindeki kadim taş tabakasından Güneş sisteminin geçmişini daha iyi anlamak olacak. Bazı bilimsel sırlar halen çözülemedi; Ay neden var? Ne zaman ve nasıl oluştu? Hangi zaman diliminde Dünya’nın daimi refakatçisi haline geldi? Ve Ay’ın varlığının bizimle ne kadar ilgisi var?
Bu amaçla Apollo misyonlarında ayak basılmayan kutup bölgelerine ulaşılacak, orada varlığı tespit edilen su buzundan oksijen, içme suyu ve roket yakıtı elde edilebilir mi, bunlar araştırılacak. Acaba NASA, Mars yolculukları için Ay’ı benzin istasyonu haline getirebilecek mi? NASA’yla anlaşmalı özel şirket Intuitive Machines’in gelecek ay fırlatacağı aracın özel bir sondaj aleti bulunuyor. Güney kutbundaki Malapert A kraterinde taşı bir metre delerek yeraltı zenginliklerini araştıracak; madencilik için ilk adım.
Ay’a insanlı iniş yeni keşiflere ufuk açacak; aksi takdirde bilim insanları eldeki malzemeyle yetinmek zorunda. Araştırmacılar 50 yılı aşkın süredir, Eugene Cernan ve Harrison Schmitt’in son Apollo seferinde topladığı taşları son izotopuna kadar analiz etmekle uğraşıyor.
login
who are we?
contact us
qosheapp
Toi Staff
Gideon Levy
Belen Fernandez
Andrew Mitrovica
Mort Laitner
Nikkei Editorial
Ali Fathollah-Nejad
Rami G Khouri
visit website
