Çocukluğumda çok üşüdüm. Öyle üşüdüm ki, üşüme hakkımı bütünüyle o zaman kullanmış olmalıyım ki ömrümün şu demine kadar bir daha öyle üşümedim.

Kar yağarken, Edip Cansever’den desturla, “gök sapından boşalmış papatya yaprakları gibi duruyordu.” Böylesini de bir daha hayatımda hiç görmeyeceğimi sandım, ama değilmiş, ihtiyarlığımda aynı duruma burada şahit oluyorum şimdi.

İsveç’te de kar tıpkı çocukluğumda olduğu gibi yağıyor. Çocukluğumla aramda da elli yıl ve altı bin kilometre mesafe var. Ama karın yağışına baktıkça burada, sanki çocukluğumun göğü, karı, ağacı bütün o yılları aşarak, o mesafeyi kat ederek buraya gelmiş gibi.

Dışarıda termometre eksi yirmi sekizi gösteriyor. Ben çocukken, termometre denilen bir aletin varlığını bilmiyordum.

Soğuk geçirmez kar kıyafetlerimi giydim, çıktım dışarı; aynı koku... Soğuğun kendine has bir kokusu var bilirsiniz. Hemen üstüne siner, is gibi, yapışır, kolay kolay çıkmaz. İticidir bu koku. İstesen de sevemezsin. Kaçmak istersin ondan; adım attığın her yerde... Kaçamazsın bir yere, peşinden gelir.

Evin gacırdayarak açılan dış kapısını açtığımda gelirdi bu koku burnuma çocukken. Burada da aynı koku. Sanki altı bin kilometreyi beni çocukluğuma götürmek için gelmiş mübarek. Ama burada kaçabilirim ondan. Evin içi sımsıcak. Cayır cayır yanıyor kalorifer, çaydanlıkta “kaçak” olanından demlenmiş tavşankanı çayım var. Ama o zaman öyle değildi, bazen evin içi de dışarı kadar soğuk olurdu, kaçacağın hiçbir yer yoktu.

Sesi var, kokusu var da soğuğun, rengi yok mu? Var. Katıdır, buzdur, serttir, yorucudur, acımasızdır; uyuşturur, uyutur ve öldürür soğuk. Soğukta uykun geldi mi, o uykuyu hiçbir mahluk kaçıramaz.

Soğuk aklıma hep, Dostoyevski’nin kurşuna dizilmekten kurtulduktan sonra gittiği Sibirya’daki sürgünlüğünü getirir. Onu anlatan bütün kitapların yazarları hemfikirdir, “korkunç yıllardır” o yıllar. Ancak gelin görün ki Dostoyevski o yılları sanatına pek yansıtmaz. “Ölüler Evinden Anılar” hariç… Orada da çektiklerini kendini merkeze alarak anlatmaz, “yaşadıklarım bir cehennemdi” demez, en çok yaşadıklarının bir kısmını arada bir bazı kahramanlarına yaşatır ama o günleri anlatan özel bir hatırat kitabı yoktur mesela. Sadece kardeşi Mihail’e yazdığı mektuplarda söz eder yaşadıklarından. Mesela, o mektuplardan birinde şunları yazar:

“(…) Dört yılımı, çalışmak için dışarı çıktığım zamanlar dışında, duvarların arkasında, hapishanede geçirdim. Bize buldukları işler ağır işlerdi, bazen kötü havada, yağmurlu ve sulu sepkenli, ıslak havada, kışın dayanılmaz soğuğunda ayakta duracak halim kalmıyordu. Bir kere acil bir işte dört saat çalıştım, o zaman cıva donmuştu, eksi kırk derceydi belki. Ayaklarım dondu.”

Ben henüz eksi kırk dereceyi görmedim ama eksi otuz öyle fenadır ki… Üzerimde soğuk geçirmez özel kıyafetler, sadece gözlerim ve yanaklarım dışarıda. Havadan kopan bir jilet, hızla gelip açıkta kalan yerini kesiyor gibi. Gayriihtiyari elini atıyorsun oraya, kan gelmiyor eline ama uyuşmuş sanki. Aldığın soluk burun deliklerine buz parçacıkları olarak giriyor.

Şöyle devam ediyor mektubuna Dostoyevski:

“Hepimiz üst üste bir tek barakada yaşıyorduk. Düşünebiliyor musun, çoktan yıkılmış olması gereken, artık kullanılmaya uygun olmayan tahta bir barakada. Yazın dayanılmaz şekilde iç içe; kışın dayanılmaz bir soğuk. Barakanın tabanı çürümüştü. Yerler iki parmak kirle kaplıydı; kayıp düşüyorduk. Küçük pencereler öylesine karla kaplıydı ki gündüz bile hiçbir saatte bir şey okumak mümkün........

© Habertürk