1.

Modernite’nin yayılma sürecinde ilk ceridemiz ya da gazete veya mecmuamız yahut dergimiz olan el-Urvetü’l Vuska! Bu ceride 140 yıl önce mevcut zaaflarımızı ve ataletimizi ıslah etmek, Batılı paradigmanın zihni ve fiili kuşatmasını aşmak için kullandığımız ilk etkili iletişim ve tebliğ aracımız idi.

2.

Mekke’de ve diğer cahili hayatlarda karanlığı yaşayan insanlara hakkı ve ilahi korunmuş aydınlığı göstermek için cihanşümul / evrensel bir yol olarak Rabbani hitap Kur’an vahyi nazil olmuştu. O vahyin sosyalleştirilmesinde de ilk örneğimiz Yüce Allah’ın Elçisi Abdullah oğlu Muhammed idi. O ve onunla birlikte olanlar “tertilen talim” ettikleri ilk ayet kümelerini basiret üzere ilkin Mekke ahalisine tebliğ etmek için Mekke örfü içinde yer alan “davet, himaye, i’laf, panayır, eman” gibi cahili sistem içi araçları vahyi ilkeler ve âdab içinde kullanmışlardı.

19. yüzyılın başından itibaren iletişim vasıtası olarak gazete ve mecmua basım ve yayımı Avrupa modernitesi içinde üretilen Batı paradigmasına ait sistem içi bir araçtı. Önce ümmet olarak dağınıklığımızı, kaynağımızın asıl ölçülerinden uzaklaşmışlığımızı aşmak azmindeki Mısırlı ve Hindistanlı “rasihun” ve “muslihun”dan olan “ulu’l el-bab” ile hizmet ehli âkil adamlarımızla kurulan ve adını "Tağut'u inkar edip Allah'a inanan kimse kopmak bilmeyen sağlam bir kulpa (el-urvetü'I-vuska) sarılmıştır." (2/256) mealindeki ayetten alan Urvetü’l Vuska adlı dayanışma ve ıslah heyeti veya gönüllü mücadele teşkilatı kurulmuştu. Urvetü’l Vuska, Cemaleddin Afgani ve Muhammed Abduh önderliğinde İttihad-ı İslam emelini ve genel ıslah projesini güçlendirmek, İslami kanaat önderleri ile irtibat sağlamak amacıyla bu modern basılı aracı edinmek ve kullanmak istemişti. Ve Batı cahiliyesinin etkili iletişim aracı olan bu matbu teknolojik ürün, “el-Urvetü’l Vuska” ceridesi ismi ile 13 Mart 1884 yılında Paris’te yayınlanmaya başlandı. Bu gazete veya mecmua ile birlikte ümeradan ulemasına kadar güç ve irtibatları dağılmış olan dünya müslümanlarının ulu’l el-bab’ı / selim akıl sahipleri arasında el-Urvetü’l Vuska ilk defa matbu yayın formunda değerlendirilen bir iletişim aracı oldu ve uyanış rüzgârını güçlendirdi..

3.

Zaaflarımızı fırsata çeviren Mekkeli atlılarla kuşatılarak Uhud’da uğradığımız mağlubiyet gibi, 19. yüzyılda da tuzağa düşmüş mağlubiyetler sürecine düçar olmuştuk. Hem zindeliğimizi ıslah ve ihya etmenin hem küffâra karşı direnişin imkânları peşindeydik.

4.

Cezayir düşmüş; Mısır zemini peş peşe Fransızlar ve İngilizler tarafından delik deşik edilmiş; Osmanlıların Balkanlar ve Makedonya’daki tabii mecrası heyelana uğramış; Ruslar batıda Ayastefanoz’a / Yeşilköy’e, doğuda Bitlis, Erzurum, Trabzon’a kadar gelmişlerdi. Şah Veliyullah Dehlevi ile yükselen Hindistan kıtasındaki İslami uyanık ve tebliğin kazanımlarını korumak için oğulları ve diğer talebeleri İngiliz sömürüsü ve işgaline karşı ölüm kalım mücadelesi vermeye başlamışlardı. Zaten Kızıl Deniz’in açıldığı Hint Okyanusu’nda Bağdat, Endülüs, Sicilya medreselerinde geliştirilen fen bilimleri ve teknik bilgiyi emperyal amaçlarla edinerek Sanayi Devrimi’ne yürüyen yeni Avrupa güçleri, geliştirdikleri araç ve silah teknolojiyle müslümanların kalyonlarının önüne Rabbimizin deryasında barikatlar oluşturmuşlar, seyahat özgürlüğünü kısıtlamışlardı.

5.

Müslüman halkların yönetici elitlerinin, subay sınıfının, okumuş gençlerinin önemli bir kısmı tarihi süreç içinde yitirdiğimiz “nimet”i itikadi, ameli ve teknik olarak yeniden ihya etmek yerine, güçlü olabilmek için galiplere benzeme mukallitliği peşine düşmüşlerdi. İçimizdeki Garpzede Genç Osmanlılardan çoğalan seküler uluslaşma hayranı Jön Türkler, Jön Kürtler, Jön Araplar (Fetât hareketi), Jön Farslar vd. de bu çıkmaz patika sapaklarında ısırgan otu gibi boy atmışlardı.

6.

Tarihi düşkünlüğümüz ile ilgili temel soruyu ilk defa duyulacak şekilde Cezayir’de Frankafon bir eğitim alan ama ıslah öncülerimizden Abdülhamid bin Badis mektebinin uyarılarına kulak veren Malik bin Nebi gündemleştirmişti: “Mağlup mu olmuştuk, sömürüye müsait hale mi gelmiştik?”

Düşmanımıza küresel gücü ele geçirdiği için âşık olmamalıydık. Mağlubiyeti ve çözülmeyi aşmak, kimliksel melez eğilimlerden kurtulmak için zaafiyetler barındıran kültürümüzle değil, onu da ıslah edecek olan fıtratın ve mutlak ilmin kaynağı ile yeniden buluşmamız gerekmekteydi.

7.

Uzun erimli bir mücadele sürecinin safhalarını bir mekânda ya da bir memlekette aşama aşama oluşturma ve örnek bir sosyal modele dönüştürme çabaları, yıkım ve mağlubiyetlerin kesinleşmesinden sonra yapılması gereken önemli bir hamleydi. Önce zaaflar da taşısa kendini İslam’a nispet eden mevcudu korumak gerekliydi. Ancak bozulma ve mağlubiyet nedenlerimiz nass temelli müzakere ve “teakkul” edilmeliydi. Tarihi şartlarla kayıtlı eski ilm-i hallerimizi sürekli tekrar eden taklitçiliği durdurup, değişen vakıa ve sabit nass temelli yenilenen içtihadlarla yeni ufuklara açılmalı yani ilmihalimiz yeniden güçlendirilmeliydi. Ve kuşatma altındaki bütün ümmet coğrafyasında, imkânlarımızı ıslah etmek niyetiyle “var kalma” mücadelesi öncelikliydi. Camii ve mescidlerimizin, mezarlık ve vakfiyelerimizin gök kubbesini kuşatan ezan çağrıları da, Kitab’ımız da, kıblemiz de birdi. Ama Modernite’nin “ilerlemecilik” büyüsü ile bütünleşmiş Batılı yayılmacıların temel hedefi müslümanların zayıflayan gücünü tamamen tasfiye etmek ve ümmet coğrafyasında bizleri kendi batıl hayat tarzlarıyla asimilasyona uğratıp sömürü pazarını büyütmekti. Kimliğimizin üstüne çökmek isteyen bu heyelan karşısında ilkin aidiyet duyduğumuz isim olarak var kalmak zorundaydık. el-Urvetü’l Vuska’da en çok vurgulanan konulardan birisi buydu: İttihad-ı İslam.

Var olan dağınık parçalarımızı Afganistan’dan, Hind Kıtası’ndan İran’a; Bilad-ı Rum’dan, Bilad-ı Şam’dan, El-Cezire’den Mağrib’e; Bosna’dan, Makedonya’dan Yemen’e; Sudan’dan, Trablusgarb’dan Kazan’a kadar birbiriyle irtibatlandırmak, İttihad-ı İslam’ı güçlendirmek; müstevlilere karşı zihinlerde ve fiiliyatta bir direniş zinciri oluşturmak zorundaydık. İlk elde anın vacibi buydu. Bunun için de, ilmin kaynağı ile hayatın içindeki sorunlarımızı çözmek için kurulan canlı ve istişari temaslar sürecinde “tefekkuh” ve “tedebbür” eden öncülerimiz birikim ve gözlemlerini buluşturmak için Uzak Asya’dan Atlas Okyanusu kıyılarına, çöl ikliminden step iklimine kadar kan ter içinde sürekli koşuşturdular. Bu çabalar sonucunda kelime-i tevhid bilinci ile yükselen uyanış ve birliktelik şiarının dalgalanan en belirgin ilk bayrağı el-Urvetü’l Vuska ortaya çıktı. Temel stratejisi ne reform, ne modernizm, ne kör taklitçilik veya “müdahane” yani melez kimliğe sığınan muhafazakârlıktı… Temel strateji, bütün resullerin hayatlarıyla örnekliğini gösterdikleri ıslah mücadelesi idi ve “muslihun” ile birlikte olabilmek, birlikte yürüyebilmekti…

8.

Islah, bozulanı-pörsüyeni fıtratla ve vahiyle buluşturup yeniden dipdiri, zinde........

© Haksöz