Gelelim 3 kıta 7 iklimde 624 yıl hüküm süren koskoca Osmanlı Devleti’nin çökmesiyle birlikte yerine ikâme edilen Türkiye Cumhuriyeti’ndeki su serüvenine...

İstanbul, 1453’te takriben 50 bin, Osmanlı’nın yıkılıp Cumhuriyet’e geçişle birlikte 1927 yılında yapılan ilk nüfus sayımına göre 691 bin kişiye ev sahipliği yaparken, göç dalgalarının zirveye ulaştığı dönem olan 31 Aralık 2022 tarihi itibarıyla 15 milyon 907 bin 951 kişiyi barındırırken, TÜİK’in 2023’te Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sonuçlarına göre bu sayı 15 milyon 655 bin 924 olarak güncellendi.

İstanbul bu yoğun nüfusla birlikte, son yıllarda küresel ısınmanın zirve yapmasıyla ortaya çıkan kuraklıkla su yönetimi açısından büyük strese girdi... Bu stresin, krize dönüşmemesi için tedbir şart...

*

Daha önceki bölümlerde Roma ve Bizans, Osmanlı dönemlerini ele alarak “Su Medeniyeti”ne dair gelişmelere yer vermiştik. Bugün Cumhuriyet’le devam edelim...

İstanbul’a binlerce yıl öncesinden miras kalan “Su Medeniyeti” Bizans’la doğmuş, Osmanlı’yla yoğrulmuş, Cumhuriyet’le birlikte ise yeni bir kimliğe evrilmiş. Bizans ve Osmanlı’dan alınan bu miras, yeni teknoloji, yeni bir bakış açısı ve yeni yatırımlarla 21. yüzyılda yeni kimliğine kavuşmuş.

Cumhuriyet dönemi, Osmanlı’da kurulan yabancı su şirketlerinin satın alınması ile başlar. Bu şirketler İstanbul Su Şirketi (İstanbul Su Şirketi, Dersaadet Su Şirketi ve Terkos Su Şirketi adıyla da bilinmektedir) ve Üsküdar-Kadıköy Su Şirketi’dir. İstanbul Su Şirketi’nin su satışı yaptığı müşteriler genellikle devlet kurumları olmuş. Bu şirketler, 19. yüzyılın son çeyreği ile 20. yüzyılın ilk çeyreğinde İstanbullara hizmet vermiş ve devlet tarafından satın alınmasından sonra İstanbul Sular İdaresi’ne dönüştürülerek yeni bir döneme girilmiş.

İstanbul Sular İdaresi yaklaşık 50 yıl hizmet verdikten sonra İstanbul Belediyesi’nin bünyesinde faaliyet gösterecek İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi ismini almış.

SU YÖNETİMİ ÇAĞIN ŞARTLARINA GÖRE DEĞİŞTİ

İstanbul Sular İdaresi kurulurken tam anlamıyla model bir müessese olması üzerinde durulmuş, bu model olma özelliğini desteklemek için de özerk bir yapıda, müteşebbis bir ruha sahip ve bir tüzel kişiliğinin oluşması sağlanmış.

Çünkü İstanbul Belediyesi’nin işletmesi altında bulunan Vakıf Suları da idareye devredilmiş ve bu geleneksel sulardan azami derecede faydalanılması istenmiş. Diğer yandan ise İstanbul’un Asya tarafındaki sularının durumunun ne olacağı ve burada yaşayan halkın nasıl bir hizmet alacağı konusu gündeme gelmiş, bu da Üsküdar-Kadıköy Su Şirketi’nin satın alınmasıyla gerçekleştirilmiş. Böylece 1937 yılında İstanbul’un bir bütün hâlinde daha verimli bir şekilde yönetimi sağlanmış.

Sular İdaresi çalışmalarını bir süre bu şekilde devam ettikten sonra idari yapısında değişikliğe gitmiş. 1960 yılına kadar İktisadi Devlet Teşekkülleri’ne bağlı iken bu tarihten sonra Genel Müdürlük sistemine geçilmiş.

Sular İdaresi Cumhuriyet’in ilk yıllarından bu yana sürdürdüğü görevini artırarak devam ettirmiş. Cumhuriyet’in ilk yıllarında henüz Terkos Su Şirketi satın alınmadan önce Cumhuriyet Hükümeti, şirketten filtreleme tesisatını kurmasını talep etmiş ve bu talep yerine getirilmiş. Terkos Su Şirketi’nin son hizmet yılı olan 1932’de şehre verilen su miktarı günlük yaklaşık 29 bin metreküp, yıllık su arzı ise yaklaşık 10 milyon 500 metreküp iken; 1949 yılına gelindiğinde günlük su arzı yaklaşık 71 bin metreküpe, yıllık su arzı ise yaklaşık 26 milyon metreküpe ulaşmış. Su Şirketi zamanında su arzı yapılan çeşmelere yenileri eklenmiş ve 1950’ye kadar çeşme sayısı 278’i bulmuş.

İstanbul Sular İdaresi’nin 1933-1980 yılları arası sunduğu hizmetler ve hizmet bölgeleri oldukça artmış. Yerli kaynakların yetersizliği İstanbul Sular İdaresi’ni (İSİ) yabancı kaynaklara yöneltmiş. Dünya Bankası’ndan kredi temin etmek için Birleşmiş Milletlere bağlı Dünya Sağlık Örgütü ile işbirliğine gidilmiş. Bunun sonucunda 1972 yılında kredi sağlanmış ve İSİ’nin hizmetleri devam etmiş. Kanalizasyon hizmetlerinin daha verimli nasıl sağlanacağı da bu dönemde gündeme gelmiş. 1980’den sonra birçok yerleşim birimi İstanbul Belediyesi’nin sınırları içine dâhil edilmiş ve bu bölgeler belediyeden hizmet almaya başlamış. Söz konusu yerleşim yerlerinin su ihtiyacı da Sular İdaresi tarafından sağlanmış.

1981 YILINDA İSKİ’YLE YENİ BİR DÖNEM BAŞLADI

İstanbul’da nüfus artışı 1950’li yıllardan sonra başlamış, 2000’li yıllarda da devam etmiş. Bu bakımdan daha çok göç yoluyla büyüyen İstanbul’da yeni bir su felsefesinin oluşturulması elzem olur.

Gelişen ve büyüyen İstanbul’da artık daha çağdaş, görev alan ve sorumluluğu daha gelişmiş, vazifesi sadece su satan bir kurum değil; aynı zamanda çevreye duyarlı, çevreyle iç içe, altyapı problemleriyle de ilgili bir müessese ihtiyacı doğar. Bu ihtiyaçları giderecek olan İSKİ 1981 yılında kurulur.

........

© Milat