“Tarihin tekerleği hep ileriye ve iyiye doğru döner” diye Marx’a mal edilen bir laf var. Marx’ın böyle bir sözü olduğunu sanmıyorum. Ama Marx ve Engels’ten öğrendiğimiz tarihin determinist (belirlenimci) yorumuna aykırı bir görüş de değil bu. Tarihsel, toplumsal olgulara niteliğini veren şartlar, kendi süreci içerisinde daha ileri bir durumun koşullarını hazırlar. Burjuvazinin kendi beraberinde “mezar kazıcısı” sınıfı da (proleterya) büyütmesi örneğinde olduğu gibi.
Ancak özellikle toplumsal düzlemde, şartlar olgunlaşsa da yeni bir duruma geçmek kendiliğinden olmaz. Bir “iradi müdahale” gerekir; buna da “volantirizm” deniyor. Buradaki “kritik” husus, şartların bir başka duruma evrilmesine olanak tanıyacak düzeyde olgunlaşıp olgunlaşmadığının doğru analizi oluyor; somut şartların somut tahlili. Misal, Marx ve Engels’e göre 1871 Paris Komünü hareketi, henüz şartlar kapitalizmi aşmaya elverişli değilken patlak vermiş bir toplumsal kalkışmadır. Buna karşın “eylem” bir kez başlamışsa, tavır almak da kaçınılmazdır. Nitekim Marks da Komün hareketini eleştirileriyle birlikte desteklemiş, kaçınılmaz gördüğü yenilginin ardından Fransa’da İç Savaş adlı eserinde çıkarılması gereken dersleri irdelemiştir.

Neyse. Niyetim tabii ki Marksist tarih yorumu üzerine bir tartışma açmak değil. Hep “ileriye” doğru döndüğü varsayılan tarihin tekerleğinin, Türkiye söz konusu olduğunda neden yerinde saydığı ile ilgili depreşen merakım nedeniyle hatırlattım bunu.

“Komünizm tehdit ve tehlikesi” diye bir şey kalmadı dünyada. Marks ve Engels’in geliştirdikleri ideolojide devrimci, dönüştürücü rolünü vurguladıkları proleteryanın bu rol ile bir alakası kalıp kalmadığı da oldukça müphem. “Emek” deyince insanların aklına sadece 1 Mayıs afişlerinde güçlü, kuvvetli, iri yapılı, pazuları şişkin ve pos bıyıklı, dünyayı bağlayan zincirleri kıran işçi........

© P24