Kimi fiillerin birbiriyle sarkaç ilişkisi var. Giden biri ya da bir şey olduğunda beri tarafta biri ya da bir şey kalır. Zaman geçer, tortusu kalır. O kalış, kocaman dalgaların çarptığı kıyılarda biriken yosun, taş, kabuk ve canlılardır. Ömürden geriye kalan anlar, hafızamızın pürtüklü haritasıdır.

Geçmeyi de kalmayı da zamandan öğreniriz. Sıkıysa öğrenme zaten. Aynı müfredat kerelerce karşına gelir, ta ki ayana kadar. Artık kaç yanılgı, kaç hayal kırıklığı, kaç ihanet, kaç hezimet gerekiyorsa o kadarını toplarsın. Sonra bir gün o muhteşem meşguliyetlerin, vazgeçilmez sandığın rutinlerin dindiğinde, böyle hayatın dışarlıklısı olarak bakabildiğinde etrafına ve kendine, dank eder. Kocaman bir desen var karşında.

Desen dediğin elbette bir elindeki ipliklerle örülmüyor. Hatta Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Yaşadığım Gibi eserinden sıklıkla alıntılanna ve artık damga yerine kullanılabilecek “Coğrafya kaderdir” sözünü temel alırsak, ana hatlar gıyabımızda oluşuyor. Tanpınar’ın II. Dünya Savaşı Almanyasına odaklanan metninden zaman ve mekân yani tarih ve coğrafyaya dair şu tespitleri buluşturayım ben de:

“Savaş silahın zaferiyle bitti. Barış aklın temiz duygunun zaferiyle kazanılabilir. İyi bir barış yapmak için bu zaferi insanlığın kendi nefsine karşı kazanması ilk şarttır. Demokrasiler gibi yerleşmiş gelişmiş rejimlerle diktatörlükler arasındaki fark şuradadır: Birinciler zaman faktörünü en tabii bir iş arkadaşı olarak kabul ederler. Zaman içinde kurulduğundan zaman içinde devam etmek kendilerine yeter. Gelecek nesillerin iş ve sorum payını ayırırlar. Diktatörlükler ise her şeyin kendi ömürlerinde olup bitmesini isterler… Coğrafya bir kaderdir. Bu demektir ki bunun gereklerini kabul etmek ona ayak uydurmak şartıyle onunla iyi kötü uzlaşılabilir. Fakat bu şartları büsbütün unutanlar için perişanlık mukadderdir.”

Daha ne olması lazım?

Kader denilen aslında farklı yolu denemek yerine ısrarla düz duvara toslama inadı. Kişisel ve ona bağlı olarak toplumsal hayatta en zoru, alışkanlıkları değiştirmek. Bir şeye alışınca, onun sağlıksız hatta basbayağı zararlı olduğunu bilsen de yerine başka bir şeyi yerleştirmek küçük bir devrime dönüşüyor. Alışkanlığın salgıladığı uyuşturucu gücün etkisi bu. Başka türlüsü mümkün hatta hayrına olacak ama yarın da bir gün sayılır. Sonra denersin, olur biter. O sonra, erteleme sanatının başladığı ve bittiği yerdir.

Toplumsal ataletin öğretilmiş çaresizlikle evrildiği kayıtsızlık en acıklı eşik. Hiçbir yere vardırmayan, geri dönmeyi bile beceremediğin bir sabit nokta. Dur durabildiğin kadar. Sen oraya getirildiğinde artık erk istediğini yapabilir. O ki artık şaşma, isyan etme ve en önemlisi karşı harekete geçme reflekslerin tükenmiştir. Kurumlar........

© P24