Hepimizin “Açlık” çektiği alanlar, inanç haline getirdiğimiz kısır döngüler var ve buralardan elbirliğiyle çıkmak istiyorsak, evrensel normları, toplumsal empati hallerini, hakiki çoğulculuk iklimini kendi mahallerimize kendi dilimizle götürmek zorundayız. Hangi kesimden olursa olsun buna engel olmaya çalışan; jeopolitiğin getirdiği sorunları kaşıyıp resmî ideolojik hallerinden taviz vermeyen “şahinler”le ortak demokrasi ve hukuk bilinciyle mücadele etmek ve bunu ortak bir kimliksel şuura dönüştürmek kaçınılmazdır.

• BAHADIR KURBANOĞLU
• 14 Şubat 2024

Netflix’te yayınlanan “Hunger/Açlık” filminin sonuna doğru çarpıcı bir mesaj izleyiciyle buluşturulmuştu. Ülkeyi yöneten elitlerin, bakanların, generallerin, yüksek sosyetenin vazgeçilmezi olan usta aşçı; yanında yetiştirdiği ve karşı karşıya geldikleri müsabakada rakibi olan genç kıza şu sözlerle seslenmişti:

“İstersen dünyanın en güzel yemeklerini yap, sen bir inançla mücadele ediyorsun. Onlar bana aç!”

Usta, kıza mealen, “Onlarla aramızda yemek sunumu, tatlar, tarifler ya da karnını doyurmaktan çok öte bir ilişki biçimimiz var” diyordu.

Bu tespit elbette lider-toplum ilişkisine uyarlanabilir ama her liderliği bize adil biçimde tanımlamış da olmaz. Çünkü her liderlik aynı sebeplerden beslenmez ve aynı kıvamı sağlamaz. Asıl belirleyici olan içinde yer aldığı sosyo-politik kültürdür.

Jeopolitik güvenlik hatları ve hissiyatının da bunda rol oynadığını, başta -tüm geçmiş tecrübelerine rağmen- Avrupa olmak üzere dünyada “güven veren lider” anlayışının yükselişte olduğunu da ayrıca not etmek gerekir. Nitekim Orban gibiler üzerinden Macar toplumunu günah keçisi ilan edenlerin Macarların hiç de yalnız olmadıklarını anlamaları için fazla zaman geçmedi. Rus tehdidi ve göç olgusu Batı’da güvensizlik hissiyatının gelişimini ve geçmiş travmaları olumsuz şekilde tetikledi.

“Açlık”ta bize, hayranlarının ‘Usta Aşçı’nın sunum şovuyla birlikte yaptığı yemekleri karnını doyurmak için yemediği slow motion görsel bir şölen eşliğinde anlatılıyor. Önemli olan ne yaptığından ziyade onun yapmış olması. Dahası, yeme faaliyetinin ötesinde ortamdaki varlığı her şeyin üzerinde duygular hissettiriyor. Kitle, kendinde eksik kalanı onunla tamamlıyor. Törensel şovları ayin kıvamında izliyor. Onun vardığı noktanın kendilerininkiyle özdeşleştirilmesi, insani bir eylem olan yemek yemenin, karnını doyurmanın ve bu insani doğal eylemin amaçlarının çok ötesinde. Amaç, aşçılığın mahareti olan lezzetli bir yemeğin ötesine taşınca sonuçları da ona göre maliyetler ortaya çıkarıyor.

Tıpkı ‘moda ikonları’ dediğimiz şahsiyetlerle takipçileri arasındaki benzer ilişkide olduğu gibi. Onun çizgileri artık kutsallaşıyor. Ne ürettiğinden bağımsız, onun üretmiş olması anlam ihtiva ediyor. O ikonların varlığının hissedildiği ortamlarda olmanın bizatihi kendisi amaç haline geliyor. Kitle, orada da kendini zirvede hissediyor, eksiklik hissini gideriyor, inancının gereğini ortaya koyuyor. Bu ilişkide “rasyonel” diye tanımlayabileceğimiz hiçbir girdi ve çıktı ortada gözükmüyor. Bizatihi üretilen tablonun kendisi “rasyonel” olarak anılan forma sokuluyor. Kendini “iyi hissettiren” hedefler ile mündemiç inanç rasyonelleşiyor ve hayatın belirleyeni oluyor.

Aşçı, fakirlikle geçen ömründe, daha küçük yaşlarda, aristokratların evinde hizmetli olarak çalışan annesi sayesinde onların ne arzu ettiklerini tecrübe ediyor. Binlerce dolar ödedikleri havyarın berbat tadından, onların havyarı lezzeti ya da karınlarını doyurma amacıyla yemediklerini, bizatihi ona ulaşmış olmanın hazzıyla hayatlarına anlam kattıklarını öğreniyor. Onlara ne sunacağının, nasıl sunacağının hissettirecekleriyle doğru orantılı olduğunu kavrıyor. Aralarındaki ilişki aslında bir kültürün/kültürleşmenin karşılığı ve usta asıl bu işte ustalaşıyor.

Kısa bir zaman sonra ailesiyle birlikte intihar edecek olan müflis iş adamının son yemeğini onun hazırlamasını talep etmesi ve bunun için de oldukça dolgun bir ücretten kaçınmaması da bu kültürleşmenin ve kendini yaratan rasyonelliğin uzantısı.

Siyasi Açlığın Rasyonel Sebepleri

Peki siyaset bu tablodan ari mi? Dahası, siyasi açlığın kültürel kodları zirveye tırmanmış aşçı ile aristokrasi arasındaki ilişkiyi, o ilişkinin verdiği hazzı tanımlamak kadar basit mi? Tanıdık gelmiyor değil, benzerlikler var ama dahası da var.

Mesela seçim yarışının “Reis ile aday” arasında geçtiğini ifade etmek haklı bir analiz türüdür. İçinde, “Reis”i üreten tarihsel ve kültürel koşulların olumsuz varlığına da -bazen imrenmeye de dönüşebilen- atıf vardır. Daha ileri götürdüğünüzde “Hırsızın/adayın hiç mi suçu yok; onun seslendiği kültür ak sütten çıkmış ak kaşık mı? Gerçekten de ‘Reis’i üreten kültürden daha rasyonel, insancıl, vicdani, adil ilkelere mi sahip? Bunu vurduğumuz terazi bu eleştiriyi yapanları da tartmaz mı?” soruları haklı olarak beraberinde gelir.

Noktalı virgül koyup, buraya bilahare dönmek üzere devam edelim.

Yaşadığımız ekonomik zorlukların bizi cendereye alma hali; çocuğunun gözünün içine bakmaktan utanan baba; kiracıysa büyükşehirde yaşaması imkânsız hale gelmiş emekli, iliklerine kadar hissettiği ve yaşadığı bu gerçeklere rağmen mi veriyor kararlarını, yoksa “inanç”larına göre mi? Peki ya o inançların inşasında hesaba katılması gereken yaşanmışlıkların bahşettiği tecrübeler? O tecrübelerin kazandırdığı güven hissi? Başkalarının bunu sağlayamaması?

Bu durum; “eğer lider ya da yapı/parti ile kitle arasında kültürleşmiş bir inanç varsa, onunla ancak yerine ikame etmeniz gereken başka bir inanç türüyle mücadele etmeniz gerekir” gibi bir sonuca ulaştırıyor insanı. Eğer rasyonelleştirme vasfı bu inancın sebeplerine ve gereklerine göre belirleniyorsa, bu durumda “rasyonellik”le vasıflandırılan ekonomik ya da sosyal sorunların bu inanç ile mücadele edebilmesi mümkün olmuyor.

Bu durum da siyasetin belirleyeni haline geliyor. Fayda ve zararın ölçümü de bu “gerçekler”e göre yapılıyor. Dini ya da seküler inanç konuları, bunların derinlerine işlemiş önyargılar, öğrenilmiş ezberler, korkular, üzerinde fazla düşünmeyi gerektirmeyen ya da içinden çıkılmasından ürkülen konfor alanları, hayatın amacına ilişkin kodların belirleyeni haline geliyor.

Bu durumda, siyasette kazanmayı arzulayan muhalif cephenin karşı tarafı ekonomi, eğitim, sağlık, yolsuzluk vb. alanlarda eleştirmesi de bir kısır döngüye, bir dilemmaya dönüşüyor. Çatışan unsur inanç alanları olduğu halde, hayatın getirdikleri ya da götürdükleri üzerinden bir tartışma alanı oluşuyor. Aslında bir kör döğüşü yapılmış oluyor.

Yönetmeyi güçleştiren bir sistem kurmuş olsanız da, evrensellik iddiasındaki bilimsel kodlarla,........

© Perspektif