• MENEKŞE TOKYAY
• 16 Aralık 2023

Amerika’nın en eski sözlük yayıncısı Merriam-Webster, yılın sözcüğünü seçti: Otantik. Peki otantiklik arayışı varoluşsal bir ihtiyaç mı, yoksa kendimizi daha önemli göstermek için üzerimize taktığımız eğreti bir maske veya etiket mi?

Yılın en sevdiğim dönemi geldi çattı… Dünyanın en prestijli sözlükleri birbiri ardına “yılın sözcüklerini” ilan ediyor. Çocukluğu Britannica ve Larousse ciltleri arasında mekik dokumakla geçen benim neslim için, sözlük sadece “sözlük” değildir. Başlı başına müthiş gizemli ve öğretici bir dünyaya açılan kapıdır aynı zamanda… O sözlüklerde bir kelimenin asıl ve yan anlamları, deyimler içerisinde kullanılış biçimleri insanın hayal gücünün sınırlarını zorlar, dünyayı algılama biçimini zenginleştirir.

Geçtiğimiz sene “birini, kendi gerçekliğini veya inançlarını sorgular hale gelmesini sağlayacak kadar manipüle etmek” anlamında kullanılan gaslighting kelimesinin popülaritesinin ardından, bu yılın kelimesi, Amerika’nın en eski sözlük yayıncısı Merriam-Webster tarafından “otantik” seçilmiş. Yani kullanıcılar bu sene en çok bu kelimeyi aratmış.

Yayıncı, bunun sebebi olarak, herkesin bu sene yapay zekâ, sosyal medya, kimlik, ünlü olma kültürü gibi konularda sohbetlere ve yazılara maruz kalmasını gösteriyor. Zira yapay zekânın revaçta olmasıyla birlikte artık neyin “gerçek”, neyin “sahte” olduğuna dair çizgi oldukça bulanıklaştı.

Bir öğrencinin ödevini kendi aklı, duyguları, araştırması, yaratıcılığıyla mı yazdığı, yoksa bu işi yapay zekâ platformlarına mı havale ettiği bile artık muamma.

Müzik, resim gibi insan dokunuşunun kritik olduğu sanat dallarını bile yapay zekâ habis bir ur gibi sarıvermiş durumda…

Milyonlarca video ve fotoğraf, yapay zekâyla değiştirilip “derin sahte” alanında kullanılıyor.

Dolayısıyla büyük bir “otantiklik krizi” söz konusu. Bir yandan herkes hakikati ararken, bir yandan da büyük bir gerçekçilik ve sahicilik kriziyle karşı karşıyayız. Bu durum, neyin “otantik” olup neyin olmadığı konusunda bizi büyük bir belirsizliğe ve şüphe ortamına sürüklüyor.

Dahası, çevrimiçi mezenformasyon ve dezenformasyon dalgaları sonucunda karşımıza sayısız bot hesap ve yanlış haberleri yayan kişiler çıkıyor. Kişinin ağzından çıkmamış bir söz, gerçekmiş gibi yayılarak itibar suikastları yapılıyor; sözcüklerin ve ifadelerin otantikliğini sorgulayanlar ise ancak ciddi bir dijital okur-yazarlık hassasiyeti olanlar arasından çıkıyor.

Gerçek kişiliği (personality), persona’dan ayırt etmek artık çok zor. Persona’lar üzerinden kişiler, diğerleriyle ve toplumun geneliyle etkileşime geçmek için yeni rollere bürünüp rengarenk ama sahte maskeler takıyorlar.

Halüsinasyon Yaratan Yapay Zekâ

Merriam-Webster ile bir nevi “dayanışma” sergileyen Cambridge Sözlüğü de, yılın sözcüğü olarak “halüsinasyon yaratmak” (halucinate) kelimesini seçti. Çünkü Cambridge’e göre, yapay zekâya yönelik haklı ilgiye rağmen onunla nasıl güvenli ve etkili şekilde etkileşim kurmamız gerektiğini halen “öğrenme” aşamasındayız, zira yapay zekâ henüz mükemmele ulaşmış değil ve onun aracılığıyla yanlış bilgi -halüsinasyonlar- yaratmak ve bu bilgiyi “doğru” olarak sunmak mümkün.

Son olarak, Twitter’ın (yeni ismiyle X) sahibi Elon Musk, “insanların sosyal medyada daha çok otantik olması gerektiğini” söylemişti.

Tüm şarkıların aynı fabrikadan çıkmış bir hale büründüğü bir çağda Taylor Swift gibi şarkıcılar da, “otantik ses”in öneminden sık sık söz etmişler, “otantik hissettirecek biçimde parçalarımı seslendirmek, daha önce bulunmadığım yerlere gidip, festivallerde çalmak istiyorum” ifadelerini kullanmıştı. “Otantik ses” ile kastedilen Pavarotti, Maria Callas, Mariah Carey, Joan Baez, Céline Dion gibi işittiğinizde onlara ait olduğunu fark ettiğiniz, kimsenin kolay kolay taklit edemeyeceği ses türleri…

Reklamlarda “otantik içerikler” ise, hedef kitlesi nezdinde güven inşa etmenin “altın standardı” olarak görülüyor. 2023 Edelman Trust Barometresi’ne göre, tüketicilerin yüzde 63’ü, kendi dünya görüşleriyle ve inanışlarıyla uyumlu, özüne sadık markalardan alışveriş yapıyorlar.

Otantiklik artık bir erdem olmanın........

© Perspektif