Samet Ağaoğlu, Hayat Bir Macera adlı hatıra kitabında Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke yıllarının İstanbul’una rastlayan çocukluğu ile Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında Ankara’da geçen ilk gençlik dönemini anlatır. Kitabı, 27 Mayıs darbesinin ertesinde müebbet hapis cezasına çarptırıldığı Kayseri Cezaevi’nde, 1963’te kaleme alır.

• VAHAP COŞKUN
• 25 Şubat 2024

Türkiye’de siyasetçilerin yazı-çizi işiyle başlarının pek bir hoş olduğu söylenemez. Bir döneme tanıklıklarını, kritik hadiselere dair fikirlerini ve teşrik-i mesai yaptıkları diğer aktörlere ilişkin hissiyatlarını paylaşan siyasetçi, maalesef, az bulunur. İşte Samet Ağaoğlu da o az bulunan isimlerden biridir. Bir siyasetçi olarak milletvekilliği, bakanlık ve başbakan yardımcılığı gibi ağır vazifeleri icra etmesinin yanında çok sayıda anı, inceleme ve öykü kitabına imza atmıştır. O, hem etkili bir siyasetçi hem de velut bir yazardır.

Ağaoğlu, güçlü ve kıvrak kalemiyle hayatını bir nevi kayıt altına alır, yaşadığı olayları ve tanıştığı şahısları kendi penceresinden gelecek kuşaklara aktarır. Kıymetli bir hizmettir bu. Hayat Bir Macera* adlı hatıra kitabında da, Birinci Dünya Savaşı ve Mütareke yıllarının İstanbul’una rastlayan çocukluğu ile Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında Ankara’da geçen ilk gençlik dönemini anlatır. Kitabı, 27 Mayıs darbesinin ertesinde müebbet hapis cezasına çarptırıldığı Kayseri Cezaevi’nde, 1963’te kaleme alır.

Samet Ağaoğlu, Türkçülük akımının önderlerinden Ahmet Ağaoğlu’nun oğludur. Babası Paris’te okurken Ahmet Rıza, Bahaeddin Şakir ve Doktor Nazım ile tanışır. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin önde gelen bu üç adı, Ağaoğlu’na İstanbul’a gelmesini ve beraber çalışmayı teklif ederler.

Teklifin üzerinden geçen sürede Ağaoğlu tahsilini bitirir ve Osmanlı İmparatorluğu’nda da İkinci Meşruiyet ilan edilir. İktidarın dümeninde artık Ağaoğlu’nun dostları vardır. Dostlar arasında mektuplar gider gelir ve nihayetinde Ağaoğlu, 1909’da Kafkasya’yı bırakır, Bakü’den İstanbul’a doğru yola çıkar. Böylece Ağaoğluların Türkiye macerası başlar.

Ağaoğlu ailesinin beş çocuğu vardır. Baba Ahmet Bey, pederşahi bir karaktere sahiptir. Gelenek ve göreneklerine bağlıdır, sinirlidir, hiddetlidir, serttir. Samet, 20 yaşına kadar babasından dayak yer. Sevgisini uluorta göstermeyen ama evinin rahatı ve çocuklarının iyi bir eğitim alması için de her türlü cefaya katlanan bir babadır Ağaoğlu Ahmet. Anne Sitare Hanım ise, eşinin tersi bir mizaçtadır. Yumuşaktır, sakindir, dengelidir. Samet’in kişiliği, bu iki kutup arasında şekillenir.

“Kaba bir Diyarbakır şivesiyle kavgacı”

Ahmet Ağaoğlu, İstanbul’a gelir gelmez hemen bir ev ve bir bağ satın alır. Ev ve bağ edinmedeki aceleciliğinin nedeni, yeni vatanına bir an önce yerleşmek ve başkalarının gözündeki yabancılık hissinden kurtulmaktır. Mollagürani’deki ev, kısa sürede Türkiye’nin kaderine tesir etmiş birçok ismin uğrak mekânı olur. Halide Edip’ten Hamdullah Suphi’ye, Ziya Gökalp’ten Nezihe Muhittin’e, Yusuf Akçura’dan Ömer Seyfettin’e, Abdullah Cevdet’ten Celal Sahir’e kadar birçok şöhret, eşleri ve çocuklarıyla birlikte, küçük Samet’in ilk tanıdıkları ve hatırladıkları olurlar.

İyi bir gözlemcidir Samet, gözlerini misafirlerinin üzerine diker. Görünüşlerini, giyim kuşamlarını tasvir eder. Halide Hanım’ın yüzü beyaz ve solgundur, bakışları hep melankoliktir. Yusuf Akçura’nın sakalı, sesi ve gözü bir arada titrer. Celal Sahir, zayıf ve çöküktür, yanakları renksizdir. Nezihe Muhittin, iri gözleriyle sürekli şaşkın şaşkın bakar millete. Ziya Gökalp, durmadan terleyen yüzüyle ve şişman vücuduna dar gelen ceketiyle utangaç bir duruş sergiler.

Samet’in keskin bakışları, sadece babasının arkadaşlarının üzerinde değil, onların ailelerinin de üzerindedir. Dedikodulara kulak kesilir, kimin kim için ne dediğini bilmek ister, çevresindekilerin birbirleri hakkındaki düşüncelerini öğrenmeye çalışır. Mesela annesi, “Bana yaraşmıyor” diye eşini boşayan Abdullah Cevdet’i hiç affetmez, onun boylu poslu ve geveze yeni hanımına da asla yüz vermez.

“Bir kadın, şu Ziya (Gökalp) Bey’in karısı Naciye hanım. Zayıf, kuru, bir ayağı kalçasından kesik ve takma, yüzü bıçak gibi, ince, uzun, esmer, üstelik çiçek bozuğu. Ağzında ancak birkaç diş var. Saçları karma karışık. Kaba bir Diyarbakır şivesiyle kavgacı. Başta kocası, herkesi çekiştiriyor, açık saçık hikâyeler anlatıyor, buna Ziya Bey’in ona nasıl âşık olduğunu da katıyordu. Bu yalan değil, bir gerçekti. Ziya Bey akrabası olan bu hanımı severek almış, üç kızları olmuş, kendi de evin içinde sessiz sedasız onun emrine girmişti.” (s. 44)

Okul çağı geldiğinde babası, Samet’i yatılı olarak Galatasaray’a yazdırır. Ancak Samet, Galatasaray’a ısınmayınca okuldan alınır. Babası önce ona evde okuma-yazma öğretir, sonra da onun kaydını Selanikliler tarafından kurulan ve kız-erkek karma eğitiminin verildiği Fevziye Mektebi’ne yaptırır.

Okulun ilk günü bir çocuk yanına gelerek “Sen, Kürt müsün?” diye sorar. O da kekeleyerek “Hayır” der. Çocuk gülerek kaşına dokunur ve “Kürtsün ya! Kaşlarının kalınlığından........

© Perspektif