“Kanunun dev kapısında duran kapıcının karşısına yorgun, bıkkın bir adam gelir. Kanun kapısından içeri girmek istemektedir. Ama kapıcı izin vermez. Adam sorar: ‘Peki, daha sonra girebilir miyim?’ Kapıcı ‘Belki’ der. Adam duvarın kenarına dayanıp aralıktan bakmaya, içeriyi görmeye çalışır: ‘Kanun kapısının herkese açık olması gerekmez mi?’

‘Ben izin vermeden içeri giremezsin’ der kapıcı: ‘Ben çok güçlüyüm. Gene de kapıcıların en küçüğüyüm. İçeride başka kapılar, her kapının önünde başka kapıcılar var. Her kapıcı bir öncekinden daha güçlüdür.’

Adam kapıcının izniyle biraz öteye oturur, beklemeye başlar. Yıllar geçer… Kapıdaki adamı kandırma uğruna elinde ne varsa kaptırır. Kapıcı hiçbirini geri çevirmez: ‘Bunları sonradan keşke ‘Şunu da yapsaydım’ demeyesin diye alıyorum.’ Yaşlanıp çocuklaşınca kapıcının kürkündeki pireye bile rüşvet verir.

Yıllar hızla geçer, iyice yaşlanıp gözleri köreldiğinde kapıda bir parıltı fark eder. Ölmeden önce tüm hayatı o an aklına gelen o tek soruya dönüşür. Daha önce hiç sormadığı bir soruya… Yaklaşır kapıya… Kapıcı ‘Amma da arsızmışsın, gene ne var?’ diye çıkışır hemen.

Mırıldanır sorusunu: ‘Herkes bu kapıdan içeri girmek ister. Öyleyken bunca yıl neden bu kapıdan girmek isteyen benden başka kimse olmadı?’ Kapıcı artık kulakları da duymayan adama bağırır: ‘Senden başka kimse bu kapıdan giremezdi. Çünkü bu kapı sadece senin içindi, gideyim de kapatayım bari.”

Orson Welles’in Franz Kafka’nın yüz yıllık romanından uyarladığı “Dava” filmi, illüstrasyonla aktarılan bu diyalogla açılıyor. Ardından fonda yine Welles’in sesiyle başlıyor film: “Bu öykünün mantığının düşlerin mantığı ile aynı olduğu söylenir. Ya da kâbusların…”

Batılı eleştirmenlerin çoğu Welles’in 1962’deki uyarlamasının (hatta romanın da) abartılı, gerçekdışı/üstü olduğunu savunmuş. Buradan bakınca bana hiç de öyle gelmiyor. Ecnebilerin beklentilerinin, tecrübelerinin, muhakemelerinin ufku bize göre biraz dar oluyor tabii! Onlara mübalağa, inanılmaz gelen durumlar, skandallar bizde gündelik, fena halde sıradan. Hele mevzu adalet olunca…

Hatta o hikâyeyi buralarda çekebilsen son derece gerçekçi bir “yerli film” olur bence. Başına da “Yaşanan gerçek olaylardan inim inim esinlenerek tıpkısıyla uyarlanmıştır” yazabilirsin. De… Buna kanunun kapılarında duranlar ne (e)der bilemem tabii. Hepsi “mahsus mahal”de farzımuhal yani.

Filmlerden, fantezilerden, kurgulardan konuşuyoruz nihayetinde… Lâkin burnu Avrupa havasındaki bazı eleştirmenlere sitemim bâkî (kızdım biraz). Romanda, filmdeki gibi anlayamadığı bir nedenle, neyle suçlandığını bilmeden tutuklanmak mı abartı, gerçeküstü misal… Yoksa başkalarına açılan kapıların o çizgi adama kapalı olması mı?

Nitekim o filmi olmasa da, devletin TRT’sinde anti-tezini, “başka(a)laşım”ını bile çektiler: Metamorfoz… Gerçek bir “dava”dan alındılar da tersinden alıntıladılar belki. Osman Kavala da kısacık açıklamasında diziyi “itibar suikastı” olarak nitelendirdi. Ki, o da Kafka’nın “Dava”sında var. Neyle suçlandığını bile anlamayan Joseph K.’nın “suç”undan herkes haberdar! Şahsına itibarın kapıları da kapalı.

Gerçek-gerçeküstü deyince… Hannah Ardent Kafka’nın eserleri ve “Dava”yla ilgili değerlendirmelerinde o eleştirmenlerle aynı fikirde değil. Kafka’nın “muhayyile ve zekâ gücüyle son derece yalın “soyut” bir deneyimden (ve onu yitirmeden) “gerçek” yaşamı karakterize eden tüm zenginlikleri, çeşitlilikleri ve drama­tik unsurları da içeren düşünsel bir manzara yarattığını” savunuyor. Bu aynı zamanda “bugün bile bizi şaşkına çeviren olağa­nüstü bir öngörü yeteneği”.

Ona göre Kafka “bu anlamda bir yazar olmaktan ziyade bir teorisyen”. Bu nedenle (de) Kafka’yı gerçeküstücülerle aynı kefeye koymanın yanlış olduğunu vurguluyor. “Kendi yaşamında hiç gerçekleşmeyen olayların gerçekleştiği bir dünyada yapay şeylerin peşine olan meraklı okur, Kafka’yı okuduğunda, kendi yaşamında hissettiği aldatılmışlık ve ketlenmiş duygusunun çok daha fazlasını yaşayacaktır”.

Devam ediyor: Kafka’nın “Dava”da 100 yıl önce anlattığı hayatla, dünyayla ilgili “kâbus”larındaki zulüm, acımasızlık bile aşılmış, hatta 20 yıl sonra “doğrulanmış gerçek bir olasılık” olarak önümüze........

© Serbestiyet