“Zevkiselim”, yani sözlükteki keskin anlamıyla “(en) doğru, mükemmel, yüksek zevk” melodili kelimelerden. Güzellikten, estetikten, kaliteden, “iyi”den anlama melekesi. Kolay değil. Birikim, tecrübe, idrak, muhakeme, duygusal derinlik ne ararsan var haznesinde.

İşleyişinin de “aklıselim”den daha yaman olduğunu söylemek mümkün gibi. Zevkiselim, temelleri daha belirgin, lafın gelişi “Aklın yolu bir!” görünen aklıselimden daha karışık işliyor. Ona dayalı değerlendirmeler, “zevk sahibi”ni, onun hudutlarını, seçimlerini -daha keskin, doğrudan- akla getiriyor sanki. Zevkiselim bariyerlerinin öznel tercihlere kurulduğu örnekler de bunu düşündürüyor. O yetenek objektifliğin garantisi değil.

Zevk sahibi ile emanetçisi

Beğeni, zevk öyle bir şey, öyle bir bütün zira… Yazımdaki meramım da o. Rüştünü ille de “zevkiselim” nezdinde kanıtlaması gerekmeyen, hatta ve esasında o yüksek katta kolayca hakkının yendiğini düşündüğüm beğeniler.

İnsan “zevk sahibi”, “zevkli” olmayı istiyor tabii. Lâkin kimi “sahibi” oluyor, kimi “emanetçi”si, kimi de militanı. Öyle görünmek istediğinde sallantılı alandasın. O özenilen alanda beğenmediğini beğenmen, beğendiğini de inkâr etmen icap edebilir.

Beğeni deyince hem gönül ferman dinlemiyor, hem de açık etmek riskli bazen. Özendiğin sıfata bürünmenin, hatta “ilerici”, “aydın”, “seçkin”, “çağdaş” ve dahi “entelektüel” görünmenin kestirme, tâlî yolu beğenilerini gizlemekten, ötesi inkârdan da geçebiliyor.

Rozetin iğnesi göze de batar

İnsanı ayaküstü bir sohbette bile ele veren bir yönü var. Tehlikeli… Muhabbet beğenilere geldi mi kiminin dikkati kendinden çok vitrininde. Bir cümlesi, bir “Ne güzel!”i referans grubunun, “sınıf”ının gözünde cici bici vitrinini tarumar edebilir. Gerisini getiremez, izah bile edemez o yüksekten bombardımanda.

Benliğinden kaçıp beğenmesi gereken sanatçıya,şarkı(cı)ya, filme, figüre çekidüzen vermeye çabalaması ondan. Ağzının tadını gizleyen bile görülüyor vitrinine yakışacağını düşündüğü yiyecek-içecek menüsüyle.

İnsanlık hâli. Beğenilerinle de beğenilmek, övülmek, onaylanmak istiyorsun. Böyle meselelerde “Ya olduğun gibi görün, ya göründüğün gibi ol”un ikinci bölümü daha çetrefilli galiba. Kisvendeki kendi, sindirilmiş bir beğeniden ziyade iliştirilen eğreti, emanet bir rozetse, iğnesi karşındakinin gözüne de batabiliyor.

Müzik zevki ve etiketler

Bilhassa müzik zevkinde herhalde. Daha yaygın, ortalıkta olduğu için belki. Yerden yüksek vitrinin için bazı şarkılar da sabıkalı, bazı şarkıcılar, müzisyenler de… Şarkı-şarkıcı sadece müziğiyle değil öznesiyle, hayatıyla, mânâsıyla, hatta türüyle, yoluyla bile etiketlenebiliyor. Münazarası hep güncel.

Misal, “Eseri başka, kendi başka da…” o ayrımın hayatın ortasında, o ânın damarındaki bir meselede izahı, münakaşası müşkül. Kazara “Lambaya Püf De”nin Anadolu Rock’daki ritminden, geçişinden söz etsen, güftesi-nidasındaki koyu erkek nefesinin, ataerkinin altında kalırsın. O yönüyle öyle çünkü. Sazı değil ama sözü öyle.

“O Furtuna” Sovyet Marşı olsaydı

“Devrimci dönem”in marşları, o dönem marş niteliği kazanan türküleri, şarkıları (şarkı-türkü marşları) da bir bakıma öyle. Carmina Burana’nın “O Fortuna”sı Sovyetlerin bestelediği, güftesi tabiattan derlenmiş Proletarya Marşı olsa bugün nasıl değerlendirilir, kulağa aynı ahenkte, evrensellikte, müzikalitede gelir miydi acaba? Nereye koyardık yahut koyamazdık onu…

Marşların, “şarkı marşları”nın adı üstünde “rap rap”ıyla, hamasetiyle karanlık bir mirası, sağdan-soldan “mehter”i, nasibini hep marşlardan almış bir ülkede muhakemeyi, hatta vicdanı, aklıselimi sağırlaştıran vurmalı bir müziği elbette var. Ama bazenmüzikal yeterliliği/niteliği, yitirilen bir duygusal derinliği de var.

Belge’nin “Enternasyonal”i

Böyle durumlardaki dilemmayı belki en hissedilir, hoş haliyle Murat Belge ifade etmiş bence: “Enternasyonal’in güftesini değilse de bestesini akılda tutmak ve ara sıra mırıldanmakta yarar var.” Bu cümleyi hangi vesileyle kurduğunu da özetlemeliyim tabii:

“Popülist politikalar ve politikacılara girmedik. Bir kısmı Soğuk Savaş döneminden, bir kısmı ise onu izleyen ‘Kapitalizmin Zaferi’ döneminden biriktirerek getirdiğimiz bir yığın soruna girmedik. Bence en büyük sorun olan ‘Paylaşma Kültürü’ eksikliğine (ya da ‘yokluğuna’) hiç girmedik. (…) Bunların hepsi aslında ‘eski’ sorunlar, ama eski sorunlara çözüm bulmadan ‘yeni’ bir dünyanın şarkısını bestelemek ya da söylemek mümkün değil. Onun için, ‘Enternasyonal’in güftesini değilse de bestesini akılda tutmak ve ara sıra mırıldanmakta yarar var, derim.” (“Korona Çağı”, Murat Belge, Birikim, 20 Nisan 2020)

Hayata “ses perdesi” çekmek

Benim öyle etiketlenen bazı eski türkülere, şarkılara, hatta “El Pueblo Unido…” gibi bazı marşlara hissiyatım Belge’nin cümlesinden de “romantik” olabilir. İçimi kıpır kıpır eden o senfonik marşı, Şili’de Başkanlık seçimi öncesinde Santiago’daki “Haysiyet Meydanı”nda toplanan on (yüz?) binler, Inti Illimani’yle birlikte söylüyor mesela: “El pueblo unido jamas sera vencido (Birleşen halk asla yenilmez).” Faşizme, diktatörlüğe, seçimde ilk turu kazanan aşırı sağcı Pinochet hayranı adaya karşı. İkinci tur, tabiri şahsımdan caiz olsun “şarkılar”ın.

O marşı, havayı hissetmek için ille sosyalist, “öyle sosyalist”, komünist filan olmak, güftesini duvara asmak gerekmiyor. Melodisi, ritmiyle, dile, kuytularına hep birlikte gelişiyle içimdeki yankısı önemli. Müzik, yankısı içine........

© Serbestiyet