Bazı kelimeler insanın hayatını kolaylaştırıyor. Ne olduğunu bilemediğin, adını koyamadığın şeyleri o kelimeyle herkese anlatabiliyorsun. Zamazingo, zımbırtı gibi… Daha güncellerinden birisi de “fenomen”. Anlamını bilmeye, deşmeye, tarife gerek yok, herkes anlıyor. Harika! Dolaşımdaki mânâsıyla onun da kökeni, pencereli hayata yerleşen “Vasistas” filan neredeyse.

Bakıyorsun sosyal medyaya, ekranlarda, hatta sahnede, filmlerde seyrediyorsun, “Bu ne(dir) yahu!” diye hayretler içindesin. “Fenomen”in sözlükteki iki karşılığından birisi de öyle zaten: “Şaşkınlık, hayret yaratacak kadar dikkat çekici olan ‘şey’ ya da kişi”. İşleyişinde “şey”le “kişi” de karışıp bütünleşiyor kimi örnekte. Hem şey, hem kişi… Fotoğraflarıyla bile illüstrasyon gibi görünen bazı diktatörler de bana öyle gelir misal.

Sözlükteki “felsefi” karşılığı da mânâlı: “Şuur karşısında belirdiği, idrak ve imkân sınırlarının içine girdiği kadarıyla varlık, görüngü, olay, hâdise.” “Kadarıyla” dedin mi dozajı biraz ulusal mesele. Bizdeki popüler açılımı, işleyişi idrak sınırlarının epey ötesinde. Belki de bizim idrak sınırlarımızla şuurumuz arasındaki mesafe mezhebimizden çok geniş. Bilemiyorum, fenomen işte.

Bi tuhaf, bi acayip…

“Mahallenin delisi” nostaljiler arasına karışıp demode olunca, belki öyle bir ihtiyaçtan “mahallenin fenomeni” doğdu. Zira fenomen kavram olarak hep vardı da, adını, sıfatını çocuğuna, ailenin, mahallenin “bi tuhaf, bi acayip” ferdine filan koymanın tarihi eski değil.

Ama “biz” çok eskiden vakıfız o kelimeye. Fenomen deyince Ankara Cumhuriyet Lisesi’ndeki İngilizce Dersi’nden net hatırlıyorum. Aksanı, melodisiyle okunuşu hâlâ dilimde. Lisandan çok telaffuzu belletmeyi, İngilizcenin dilin iki dudağa değer gibi olup da aradan tıslayan kelimelerini seven hocamız -nasıl denk geldiyse- “phenomenon”a sarmıştı bir gün. Telaffuz o günkü şamatasıyla derste eğlenceli, hayatta önemli…

Aslı gibi okunmalı

Kızılay’daki en az yarım asırlık “Amerikan Pasajı”ndan yazıldığı gibi okuyarak edindiğimiz “Levis”i, bir gün aniden “Livays Livays” giyinmemiz az devrim değil. Türkçede şapkalı kelimelere göstermediği hürmeti, İngilizceden esirgememeli modern insan. O aksan yerleşince şapkalı “â”lar da inceden bir ahenk kazanabilir belki. Âşinâ oluruz biraz.

Sınıfta sondaki “n”i yutulup “fena-mena” nağmesiyle okunan “phenomenon”, melodisi, gırgırıyla “grubumuzun dili”ne de anında yerleşmişti. O günlerde mahallenin de buluşçu-buluşturucu deyimleri arasında dolaştı bir süre.

Enteresan, komik, şifreli, ince bir durum mu oldu… Aynen hocanın telaffuzuyla “fena-mena”. Bugünler için de tam isabet aslında. Türkçede de o kelime dümdüz değil aynen öyle, aslı astarıyla okunmalı bence. Kelimelerin, hatta meselelerin yazıldığı gibi okunması her zaman hayırlara vesile değil. Resmi Tarih, ondan resmi olmasın medya misal.

Dünyanın ilk fenomeni

Bugün fenomen sohbetlerdeki olmazsa olmaz “şey” kelimesi kadar kullanışlı. Hayatın her alanında, her türden “marifet” yahut sakarlık-sakillikle bir anda fenomen olmak da mümkün. Aristo’yu anıp fenomene “bozuk kopyalar” desen o da eğreti durmayacak.

Yıllar önce burun deliklerine kaval yerleştirip memleketinin havalarını ustalıkla çalan, o dönemde TRT’deki eğlence programlarının gediklisi olan Sadık Karadeniz henüz keşfedilmediği için o unvanı alamadı ama onun da cürmünce halefi var mesela. Burun deliklerine iki blok flüt yerleştirip -haberdeki diliyle- “Titanik’i çalan” çocuk sosyal medyada cürmünce fenomen.

Türkiye’de “Fenomenizm”in tarihinden –gururla- devam edersem, “ilk, öncü internet fenomeni” de bizdenmiş. Google Türkçe’ye bakarsan dünyada ilk: “İnternet Mahir”. Biraz tedbirli birkaç sitede ise “Türkiye’nin ilki”… Öyle ya da böyle mahir.

Öpücük emojisinin misyoneri

Çeyrek asır önce henüz “sosyal medya” bile sosyal değilken İnternet Mahir “fena-mena” dolaşıyor âlemi. Facebook’un kullanılmasına dört, Twitter’a altı yıl var. O kadar yani… Esasında bugün kitlesine kendi tarzı, meşrebiyle durma “öpücük” yollayan fenomenlerin de öncüsü. Hatta öpücük emojisinin bile yerli mucidi, en azından misyoneri sayılabilir.

Zira Mahir Çağrı tepeden tırnağa, varlığıyla öpücük, tabiri caizse emoji. Çeyrek asır önce ana, tek sloganı da, açtığı kişisel web sitesinin alan adı da, üzerindeki tişörtünün baskısı da aynı: “I Kiss You”… Beden diliyle (de) göğsündeki “(Sizi) öpüyorum” tercümeli cümlesindeki “kiss” kelimesi rujlu dudak emojisiyle. Uluslararası… Fenomenliği bugüne yetişse bir ruj reklâmının marka yüzü olması işten değil.

Sloganı etkili çünkü öpülmeyi seviyoruz. Hayır, halimize bakıp sık dile getirilen bir argoyu ima etmiyorum. Asla… Kayıtlara, verilere, istatistiklere göre öyle. İş oraya gelince de........

© Serbestiyet