Eskinin semt, hatta mahalle stüdyolarında özel günlerde çektirilen hısım-aile fotoğrafları dönem filmlerinin de oyuncu kadrosu, rol dağılımı. Âdettendi çoğu insan için. Ankara’da bizim mahalledeki Gün Fotoğraf Stüdyosu’nu, Stüdyo Emek’i net hatırlıyorum mesela. Merkeze, Kızılay’daki Foto Naci gibi ünlü stüdyolara grand tuvalet gidenler de olurdu; sünnetlik-gelinlik-damatlık zaten gezici festival.

Stüdyoda bilimkurgu filmlerin kara kapüşonlu, camgöz canavarları gibi dikilen üçayak fotoğraf makinesinin karşısında sınava koşturan Anlık Tebessüm Cemaati, ışıltısıyla Poz Alayı. Kimi oturan, kimi ayakta endam, boy fotoğrafları… Sığıyor, sığdırılıyorsun bir şekilde kadraja. Renkli de olsa hayatın en temel gerçeğiyle o karede siyah-beyaz kalan fotoğraf insanları.

Benze(me)mek-benzetilmek

Öyle kalırdı da… Eldeki malzeme, objektifteki yansıma belli, fotoğrafçının işi zor. Fotojeni de, güzellik de farklı dağılmış, yaradan öyle yaratmış. O zaman da kimyası-simyasıyla rötuş giriyor devreye. Fotoğrafçı kaleminin, fırçasının ustalığına, gereğine, standardına göre fotoğrafın arabını (negatif) rötuşluyor stüdyosunda. Yanaklara al, kırışıklıklara bal, gözlere fer geliyor. Fotoğrafçı hüneri, sıvısı, boyasıyla kendi çapında yaratıyor yeniden.

Öyle ki, fotoğraf sanatçısı, yazar Gisele Freund fotoğraftaki “Bu ben miyim yarabbi”nin kara mizahını kitabına bile almış. Adamın biri çekilen fotoğrafını stüdyoya geri götürüyor: “Ben bu fotoğraftaki gibi 30 değil 60 yaşındayım. Alnımda kırışıklıklar, çenemde oyuklar var, yanaklarım çoktan içine çökmüş. Burnumun da fotoğraftaki Yunan heykellerinin burnuyla alakası yok, yamyassı…” Fotoğrafçı pişkin, gülümsüyor: “Ay siz kendinize benzeyen fotoğraf mı istiyordunuz? Ama bunu önceden söylemeniz gerekirdi! Ben nerden bileyim…”

“Fotoğrafta sonun başlangıcı”

Freund stüdyolarda rötuşun kullanılmasını “fotoğrafta sonun başlangıcı” olarak görüyor: Abartılı, gelişigüzel kullanılması, gerçeğe sadık tüm ayırt edici özellikleri silip süpürüyor, bu nedenle fotoğraf da gerçek değerini yitiriyor.” Ölümünden 10 yıl sonra, dünya çapında 2010’da satışa sunulan Photoshop’un yaratıcılığını görse ne derdi acaba?

Neyse… “Yaratılan fotoğraf” istenilen ebatta, sayıda sunuluyor, o anını ölümsüzleştirdiğini düşünen insanlara. Oysa yok ölümsüzlük. Kurcalarsan, o toplu fotoğrafların çektirilmesinin ana nedeni, iştiyakı zaten ölümlülük bilgisi: “Objektife aynı anda gülümsemeye çabalayan bu insanlar, bir gün sadece bu fotoğrafta kalacak.” O yüzden fotoğraflar da hayattan çok ölümü hatırlatıyor bazen. İç içe meseleler, gerçekler, yanılsamalar.

“Anlık gerçek”in illüzyonu

Anların kareleri, dizileri, albümleri… Bir araya geldiklerinde hayatın kabataslak, atlaya zıplaya özeti sanıyorsun. Oysa zaman o karede dursa (donsa) da, çabuk öğreniyor insan mutluluğun bir durak değil uğrak ânı, noktası olduğunu… Tebessümün uçuculuğunu, konmasının/kondurulmasının zorluğunu da biliyor. Fotoğraflardan, poz verirken de öğreniyor.

Oradaki “an” göz kırpmak kadar, hatta dijital enstantane hızı düşünülürse daha da kısa. Bazen o ânı, zamanı yüzüne vursa, bazen en “belgeli” yalanlar öyle tabedilse de fotoğrafları seviyoruz. Çünkü en güçlü, boylu poslu yalan, anlık bir “gerçek” üzerine kurulan.

Ânı fotoğraftan oymak

Kaç yıl boyunca zorluklar, acılar, bunalımlar, çaresizlikler yaşadığı okuldan, elinde mezuniyet töreninde hoppada gülümseyen bir kare fotoğraf kalan gençler gibi. Ya emanet, kibri, gururu, bitmeyen “macera”ları ille de bedelli askerlik fotoğrafları?

Fotoğrafçının “Gülümseyin” komutuyla kaydedilen (donan) mutluluğu sadece o karede kalmış birçok nikâh-düğün fotoğrafı da öyle. Yıllar sonra, yıllardır yaşan(a)mayan mutlulukların ironisi gibi durur bazen, “albümlenmiş” geçmişin jelatini arasında. Onu “hoyrat bir makasla eski bir fotoğraftan oyanlar” da olur, yüzünü fotoğraftan kazıyan da… O ânın duygusunu, illüzyonunu gönlünden de -için kanaya kanaya- oyma hoyratlığı mı?

Objektife yakalanan “ben”

Yalanı-yanılsamayı saniyenin 100’de, 1000, 4000, 8000’de birinde başka ne tasarlayıp, inşa edebilir? Oysa zaman durmaz ve zamanı bir karede donduran fotoğraflar bazen sadece bu nedenle yalana yataklık eder. Üstelik karanlık odalar kalktığından bu yana, günışığında, dijital kameralarla anında… Her an.

Niye fotoğraf çektirirken en geniş gülümsemelerini, en........

© Serbestiyet