Geçenlerde İzmir Alsancak Tekel Fabrikası’nın yerine yapılan Kültür Sanat Fabrikasını gezme fırsatım oldu. İzmirliler Fabrika binalarına böyle bir kültür sanat merkezi yapılmasından mutlu gözüküyorlar. Adeta AKP’nin fabrika binalarını yıkıp yerine TOKİ konutu dikmediğine şükreder gibiler. Haksız da değiller bir bakıma.

Ancak İzmir Tekel Fabrikası eğer Cumhuriyet’i nasıl mahvettikleri ile ilgili anıları canlandırmıyorsa yazıklar olsun.

Bu yazıda Cumhuriyet’in kuruluşunda ve yok edilişinde Tekel fabrikalarının oynadığı role kısaca değineceğiz.

Emperyalizm bir ülkeye her zaman askeriyle girmez, çoğu kez iktisadi mekanizmalarla ele geçirir. İlk kez 1856’da Kırım Savaşı esnasında dış borç alan Osmanlı Devleti borç bağımlısı hale gelmiş ve ödenemeyen borçlar ağır bir bağımlılık ilişkisi yaratmıştı.

1880’lerin başında Osmanlı borçlarının tahsili için kurulan Düyun-u Umumiye doğrudan ülkeyi sömürebileceği müdahalelere başlamıştı. İzmir Alsancak Fabrikası da Tütün Rejisine bağlı olarak 1880’lerin ikinci yarısında kuruldu. İngiliz ve Fransız sermayesi başta olmak üzere sermaye sınıfı hem köylüyü, hem tütün işçisini, hem de borç faizleri üzerinden bütün Osmanlı halkını sömürüyordu.

1923 Devrimi Cumhuriyeti kurarken Tütün Rejisini 1925’de devletleştirdi. Emperyalizme bağlı olarak Cumhuriyet kurulamazdı çünkü.

Devrim feodal Osmanlı hanedanına karşı burjuvazinin öncülüğünde Anayasa önünde eşit yurttaşlığı bayrağına yazıyordu. Böylece ülkeyi hanedan değil, eşit yurttaşların siyasi iradesi yönetecekti. Bunun ilk koşulu siyasi bağımsızlık, yani tarımın, sanayinin ve dış ticaretin bu ülkeden yönetilebilmesiydi.

Her ne kadar yerli burjuvazinin tasarrufunda da olsa devlete ait iktisadi işletmelere burada çalışan işçi kitlelerinin siyasi müdahalesine izin veriyordu. Ayrıca farklı siyasi programlar arasında emekçi sınıflar bütün ideolojik yanılsamalara karşı seçim yapabiliyordu. Kendilerine ait bir ülke hissi Cumhuriyet’in temeliydi.

1930’lu yıllarda Cumhuriyet planlı........

© soL