Diğer

T24 Haftalık Yazarı

24 Kasım 2023

On binlerce yıl önce avcı-toplayıcı olarak hayatını sürdüren atalarımız günlük hayatta yaşanılanları taklit ederek beceriler kazanmaya çalışmışlar, gördüklerini deneyerek doğal yollardan öğrenmişler.

Dönemi anlatan antropolojik çalışmalarda yazıldığına göre yoğun bir iş ortamı olmayan, gıda bulunca karnını doyuran avcı- toplayıcı gruplar çalışma sırasında öğreniyorlarmış; içgüdü bu dönem insanları için çok önemliymiş. Günlük hayatın tamamı heyecan, oyun, tecrübe aktarımı, dinlence ve keşif olarak yaşanıyormuş.

Bu dönem insanları yer yer günlük yaşamda öğrendiklerini gelecek nesillere aktarmak amacıyla çizmişler, gözlemlerini mağara duvarlarına yansıtmışlar.

Mağara devri insanlarının çizimde kullandığı “tebeşir” on binlerce yıl sonra Batı Dillerine Latince kireçtaşı anlamına gelen “calx” kelimesinden türeyerek geçmiş ve günümüze dek gelmiş. Yumuşak beyaz gözenekli tortul kayalardan elde edilen, doğanın ölü organik iskeletlerin ve kabukluların biriktiği yerlerde oluşturduğu “tebeşir”, kara tahta ile birlikte binlerce yıl sonra eğitimin simgesi olmuş.

Asırlar boyunca özellikle eskiz çıkartmak için aranan tebeşiri canlı renkler elde etmek için farklı pigmentlerle karıştıran sanatçılar kendi tebeşirlerini üretmeyi denemişler; eklenen karbon koyu tonlar oluştururken demir oksitler canlı bir kırmızılık vermiş. Hatta 13. yüzyıl sonrasında gomalakla karıştırılan tebeşir tozu cila ve ahşabı koruyucu olarak da kullanılmış.

Yerleşik hayata geçilmesi ve tarımın icadı ile başlayan süreç insanların yaşama biçimlerinde büyük değişikliklere yol açmış; ektikleri bitki ve evcilleştirdikleri hayvanlar hakkında bilgi sahibi olma zorunluluğu ortaya çıkmış. Göçebe yaşamda oynayarak, deneyerek, yaşayarak günlük hayatı, gerekenleri ve erdemleri öğrenen çocuklar tarıma geçilmesiyle birlikte zorla çalıştırılan işçilere dönüşmüş; bireysel irade yerini baskıya bırakmış.

Tarım sayesinde ihtiyacından fazla yiyecek üretebilen, ürettiklerini depolayan, takasla ihtiyaçlarını karşılayan insan yerleşik hayatın kalıcı konutlarında daha fazla çocuk sahibi olabilmiş, tekrarlanan iş döngüsü içinde el becerisi öğrenimi öne çıkmış.

Toprak sahipliği biriktirmek, depolamak, mülk edinmek gibi olgularla statü farklılıkları yaratmış, toprak sahibi olmayanlar, toprak sahibi olanlara bağımlı hale gelmiş. Toprak sahipleri başkalarını çalıştırarak kendi zenginliklerini artırabileceklerini keşfettiklerinde eğitimin amacı üretim yapacak çalışanların becerilerini arttırmak olarak görülmüş.

Bu yaşam biçiminde güce, mülkiyete bağımlılık biçimleri gelişmiş, kölelerin, çocukların, alt tabakadan olanların öğrenmesi gereken temel dersler üretim faaliyetleri dışında itaat, iradelerinin bastırılması ve efendilere saygı gösterme üzerine olmuş.

Bir yandan da bu süreçte soyluların, kralların, imparatorların bireysel kararlarıyla egolarına yenik düşerek çıkardıkları savaşlara katılan yoksullar ölmemek için öldürmeyi öğrenmeye başlamışlar.

Antik dünyada, tarımı öğrendikten sonra yazıyı da icat eden toplumların eğitmenleri genellikle erkekler olmuş, okuyup yazabilen rahip ve soylular arasından seçilmiş.

Yazının icadı sonrasında Babil ve Sümer medeniyetlerinde tecrübelerle kazanılmış değerler geleceğe aktarılmak üzere çivi yazısıyla kayda alınmış, ıslak zeminde yazılanlar tekrar kullanılmak üzere silinebilir veya kalıcı bir belge oluşturmak için fırınlanabilir durumdaymış

Kayıt altına alınacak bilgiler, bugünkü kurşun kalemin öncüsü sayılabilecek sivri uçlu bir nesne ile kil tablet üzerine yazılmış ve pişirilerek sabitlenmiş. 1933 yılında Mezopotamya'daki Mari Kraliyet Sarayında bulunan M.Ö. 1800’lü yıllara tarihlenen 20.000 civarındaki çivi yazılı tabletin neredeyse tamamının dini, idari ve politik konularda olduğu görülmüş. Anlaşılmış ki, yazılı eğitimin amacı bu yıllarda günlük işleyişle birlikte dini kuralları düzenlemekmiş.

Mezopotamya’da, Anadolu’da ve Eski Mısır’da çocuklar, gençler ve yaşlılar olmak üzere toplumun neredeyse çok büyük bir kısmı gün boyu çalışırken sayıları çok az da olsa toplu eğitimden geçme fırsatı bulanlar sert ve baskıcı uygulamalara maruz kalmışlar. Denilen o ki, Anadolu’da bu türdeki öğretim yazının icadından başlayan bir süreç içinde MÖ 5.-4. yüzyıla kadar devam etmiş.

Eski Mısır'daki çocukların çoğu okula gitmiyormuş, erkek çocuklar çiftçiliği veya farklı zanaatları babalarından öğrenirken kız çocukları dikiş dikmeyi, yemek yapmayı ve diğer becerileri annelerinden öğreniyorlarmış.

Zengin ailelerin erkek çocukları için okuma-yazma eğitimi almak ve matematik öğrenmek ayrıcalıklı bir olanakmış, bu yolla eğitim verilenler ticaret yoluyla farklı medeniyetlerden gelen parşömenleri kopyalayarak gelecek kuşaklara aktarılmak üzere kayda geçiriyorlarmış. Eski Mısır’da bazı soylu ailelerin kızlarına da evde okuma yazma öğretilmiş, kopyalayarak ve ezberleyerek öğrenenler için uygulanan disiplin çok katıymış.

Antik Yunan’da geçerli olan “Lycurgus” kanunu uyarınca erkek-kadın tüm gençlerin eğitiminin tek amacı, devleti koruyacak güçlü bir ordunun işleyişine ve kurulmasına katkı vermelerinin sağlanmasıymış; bu nedenle eğitim öncelikle askeriymiş. Antik Yunan okullarında disiplin çok sertmiş; fiziksel olarak yorucu ve çoğu zaman acımasızmış. Çocuklara matematiğin yanı sıra şiir ve müzik dersleri de verilmiş, beden eğitiminin çok önemli olduğuna inanılmış.

Antik Yunan'da zengin–soylu–toprak sahibi ailelerin erkek çocukları yedi yaşında ailelerinden alınarak kışlalarda yaşamaya gönderiliyorlarmış, yerleşik olarak belirlenen okul mekânına gidiş – dönüşlerinde köleler eşlik ediyormuş. Zor yaşam şartlarında cesur askerlere dönüşmeleri için ağır muamelelere maruz bırakılan çocuklara kasıtlı olarak yiyecek sıkıntısı çektiriliyor, giz saklamak ve kurnazlık öğretiliyor, basit suçların bile karşılığı kırbaçlanmak oluyormuş.

Bu dönemde kızlar dikiş ve dokuma gibi becerileri annelerinden kazanırlarken çoğuna evde okuma -yazma öğrenme olanağı verilmiş, topluma sağlıklı asker yetiştirecek anne olabilmeleri için atletizm ve dans öğretilmiş.

Muhtemelen tarihin yazdığı en ünlü öğretmenlerden olan Sokrates, bugün eğitim hayatının vazgeçilmezi olan tebeşirden, kalemden, silgiden, kitaptan, karatahtadan yoksun bir eğitim yapmak zorunda kalsa da gençleri yoldan çıkardığı suçlamasıyla MÖ 399 yılında ölüme mahkûm edilmiş. Ne dersiniz; kendi eğitim yöntemini zeytinlikler arasında, doğanın içinde devam ettirmeye çalışan Sokrates, günümüz........

© T24