Diğer

28 Aralık 2023

İnsanların yüz yüze geldiği durumlarda dilleri de yüz yüze gelir.

Noam Chomsky’ye göre asli dil organımız ağzımızda değil, beynimizde, beynimizin büyükçe bir köşesindedir. Ağzımızdaki dil, tıpkı gırtlağımız gibi, bir kolaylaştırıcıdan ibarettir. Chomsky’nin bu kuramı fiziksel deneylerle de kanıtlanmış durumda.[1]

Anadili, bebeğe ilk duygularla birlikte, sarıp sarmalayan o ilk seslerle gelir ve bebeğin beynindeki henüz biçimlenmemiş olan dil bölgesini hızla biçimlendirmeye başlar. Bebek, birey olarak anadilini edinmektedir, ama aynı zamanda kendi “birey dili” de oluşmaya başlamıştır. Artık kendine özgü bir sesi ve seslenme, seslendirme tarzı var denebilecek duruma gelir. Anadili belirli topluluklar için ortaktır ama bebek ve yakınları dahil herkesin bireysel dili, sesinin tını ve tonu benzersizdir. Tıpkı kişiliği ya da parmak izi gibi birey dili de herkesinkinden az ya da çok farklıdır. Yine de, bireyin dili aynı anadilini konuşan diğer insanlar tarafından anlaşılır.

Bu süreçte azar azar çevre girer devreye: akrabalar, komşular, sonra okul, arkadaşlar, sonra sonra iş yeri, radyo, TV... Birey yeni ya da yepyeni yüzlerle ve seslerle karşılaşır, tanıdık tanımadık insanlarla, tanıdık tanımadık dillerle yüz yüze gelir. Böylece günümüzde “iletişim” diye adlandırılan deneyimleri yaşar.

Gerçi “iletişim” Türkçede işteş yapıda, yani çift yönlü olan bir fiile dayanır. Ancak çoğu durumda iletişimden çok, iletim söz konusudur. Büyükler küçüklere, üst kademedekiler alttakilere, güçlüler zayıfa iletirler sözlerini. Sözgelimi radyo ve TV. gibi modern olanaklara “iletişim araçları” denir ama siz radyocu ya da televizyoncu olmadığınız sürece sözünüzü onlara iletmeniz kolay değildir. Daha çok onlar size bir şeyler iletip dururlar. Peki, okuldaki iletişimde durum nedir?

Okul, çocuğun toplumsal ufkunda bir sıçrama yaratır. Hayatına yeni arkadaşlardan başka, yeni bir “üst kademe” de girer. Çocuğun anadili artık yalnızca yakınlarının dilleriyle değil, yepyeni bir otorite olarak öğretmenin diliyle de karşı karşıya gelmiştir.

Bu karşılaşmanın çocuğun gelişiminde belirleyici bir rolü var. Öğretmen çocuğa yalnızca okuma-yazmayı öğretmekle değil, aynı zamanda yaşadığı dünyayı ve toplumsal hayatı tanıtmakla, onu hayatın daha geniş boyutlarına hazırlamakla görevlidir. Bütün bunlarda dilin hayati bir rolü vardır. Öğretmenin yöntemi hem iletim hem de iletişim olmak zorundadır. Başka bir deyişle eğitim dilinin çift yönlü olması şarttır. Aksi halde yalnızca iletim vardır ve iletilenler çocuğa ya hiç ulaşamaz ya da “Tarzanca” denilen yöntemle sınırlı olarak ulaşır. Dolayısıyla eğitim sürecinde çocuğun anadilini hesaba katmak vazgeçilmezdir ve yolu yordamı bulunmak zorundadır. Oysa örneğin bu konudaki en iyi başvuru kaynaklarından birinin, Prof. Dr. Ömer Demircan’ın 1988 tarihli Türkiye’de Yabancı Dil adlı çalışmasının yıllardır baskısı bulunmamaktadır.

Ülkemizin dil alanındaki gerçeklikleri baskı altında tutulageldi. Dilbilim ve toplumdilbilim disiplinleri de bu baskılardan payını aldı. “Anadili” kavramı unutturuldu ve sonuçta bilimsel temelden uzak,........

© T24