Diğer

14 Kasım 2023

Koç Üniversitesi'ne (ve de İstanbul'a) geldiğim 2016 yılından beri, hayatımın merkezinde daha çok tip 1 diyabetli çocuklar, aileleri ve onların yaşamlarını iyileştirme çabaları var. Aslında uzun zamandır böyleydi ve en son geçen ay ISPAD Lestradet Eğitim ve Savunuculuk Ödülü töreninde söylediğim "Kızlarıma, uzun yıllardır babalarını diyabetli çocuklarla paylaştıkları için teşekkür ederim" cümlesinde bunu dile getirmiştim. İstanbul'a geldikten sonra şu ana kadar ekip olarak 1860 civarında tip 1 diyabetli çocuk ve ailesini görmüşüz ve ben bunların büyük çoğunluğu ile, sabahları gelmeyi sevdiğim odamda en az 1 saat kadar zaman geçirdim, onlara yıllara dayanan deneyimlerimi ve en güncel bilgileri içeren konuşmalar yaptım. Bazen, onları belki bir kez göreceğimi, bir daha gelemeyebileceklerini ama bizimle geçirdikleri zamanın onların diyabete ve belki de hayata bakışlarını (gerekenleri yaparak yola devam etmek, korku yerine bilgi ile davranmak, diyabeti ev işi gibi görmemek ve babaların sorumluluklarını yerine getirmesi) değiştireceğini düşünürüm. Bunun için de özellikle de uzak yerlerden gelmişlerse, bütün varlığımla onlara hitap etmek, onları odamda ağırlamak, beni yakınları olarak hayatlarına eklemelerini sağlamak, kapıdan onları "iyi oldu geldiğimiz" gülümsemesi ile uğurlamak için elimden geleni yaparım.

Hepimiz hayatımızda pek çok şey yaparız, ancak yaptığımız işe tutkuyla bağlanmak kişiliğimizle olduğu kadar yaptığımız işin insanların hayatındaki önemiyle de ilgilidir. Yaklaşık 30 yıldır diyabetli çocukların sağlığı için çalışan bir hekim olarak, işimi her zaman bir armağan olarak gördüm. Bunun nedeni, gösterdiğimiz her olumlu çabanın onların hayatında hissedilir bir etki göstermesidir. İnsanlar için çalışmak, sevgi ile ve onları anlayarak, onların ihtiyaçları için çalışmak demektir; yoksa içinde hekimlerin de olduğu birçok "profesyonel"in yaptığı gibi kendisini önde tutan karmaşık şeyler yapmak değildir.

Bundan tam 103 yıl önce, 31 Ekim 1920'de saat 2.00'de, Kanada'da (Londra, Ontario) bir cerrah olan Frederick G Banting, pankreasın iç salgısını izole etmek için bir fikir tasarladı. Ertesi hafta, Toronto'da, ünlü bilim adamı John J. R Macleod ile bir araya geldi ve bir araştırma planı geliştirdiler. Ağustos 1921'de Banting ve bir tıp öğrencisi olan asistanı Charles H. Best, köpek pankreasından etkili bir ekstrakt hazırladılar. Ocak 1922'de ise biyokimyacı James B Collip, insanlarda kullanım için yeterince saf olan insülini izole etti. 23 Ocak 1922'de ise, ilk kez 14 yaşındaki Leonard Thompson'a insülin içeren serumu vererek durumu ağır olan hastanın hızla iyileştiğini gösterdiler. Benzer şekilde Banting'e Amerika'dan tedavi olmaya gelen Elizabeth Hughes de insülin içeren serumla hızla iyileşti ve annesine yazdığı mektupta insülinin sağlığı üzerindeki etkisini "kelimelerle anlatılamayacak kadar harika" olarak anlatıyordu.

İnsülin, bütün hormonların içinde yaşamın sürdürülmesinde en önemli yeri olan hormondur. Diğer hormon eksiklikleri tek başlarına hayati bir tehlike yaratmaz ama insülin eksikliğinin yol açtığı tip 1 diyabetliler, eğer insülin hormonu yerine konmazsa bir süre sonra hayatlarını kaybederler. Ben, insülinin kendine özgü kokusunu bu yüzden severim ve içindeki aminoasitleri yansıttığını düşündüğüm bu kokuyu onun yaşamla olan bu bağının göstergesi sayarım.

Frederic Banting, insülin keşfinden dolayı arkadaşları ile 1923 Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü'nü aldı ve bu ödülün onurunu ve parasını daha sonra çalışma arkadaşı, tıp öğrencisi Charles Best ile paylaştı. Daha önemlisi, insülin keşfi ile ilgili patent haklarını "İnsülin, bana değil dünyaya aittir" diyerek Toronto Üniversitesine bağışladı. Yine aynı yıl Kanada hükümeti Banting'e çalışmalarını sürdürmesi için ömür boyu gelir sağladı.

Otuz yıldır tip 1 diyabetli çocukların sağlığı için uğraşan bir hekim olarak yolumuzun Frederic Banting'in yolu olduğunu söylemekten mutlu olduğumu söylemek isterim.

14 Kasım, Frederic Banting'in doğum günüdür ve 1991 yılında diyabetle ilgili farkındalık etkinliklerinin yapıldığı "Dünya Diyabet Günü" olarak ilan edilmiştir. Son 3 yılın farkındalık teması olarak "Diyabet bakımına erişim" belirlenmiştir.

Diyabet, halk arasında "şeker hastalığı" ismi ile ve erişkinlerin bir hastalığı olarak bilinir ama çocuklarda da görülür. Çocuklarda görülen diyabet vakalarının yüzde 95'inden fazlasını, aniden başlayan, insülin salgılayan beta hücrelerinin "otoimmün saldırı" sonucunda zedelenmesi ile meydana gelen tip 1 diyabet vakaları oluşturur. Tip 1 diyabet, erişkinlerde görülen tip 2 diyabete göre çok daha seyrek görülür (dünyada 20 yaş altında 1.5 milyon, ülkemizde ise 30.000 tip 1 diyabetli vardır; her yıl ise dünyada 150.000, ülkemizde 2000 civarında çocuk tip 1 diyabet tanısı almaktadır). Seyrek görüldüğü için, çok su içme, tekrar gece altını ıslatmaya başlama, sık idrar yapma, iştah artmasına rağmen kilo kaybı, halsizlik gibi tip 1 diyabet bulguları gözden kaçmakta ve sık olmayarak diyabetli çocuklar ağır bir tablo ile hastaneye yatmaktadır. Günümüzde bir çocukta tip 1 diyabetin niçin olduğu bilinmemektedir; bununla birlikte anne ve babanın yaptıkları, ya da yapmadıkları ile bir ilgisinin olmadığı, onların çocuklarının diyabet olmasında bir "suçlarının" olmadığı bilinmektedir.

Tip 1 diyabet aniden ortaya çıktığı için, aileler ve çocuklar önce büyük bir üzüntü yaşamakta, daha sonra ise var güçleri ile gerekenleri yapmaya odaklanarak yollarına devam etmektedirler. Tip 1 diyabet tedavisinde insülin hormonunun yerine konması hayati öneme sahiptir; bunun yanında karbonhidrat sayımına, yağların ve proteinlerin etkisini dikkate almaya ve kararında yemeye dayalı sağlıklı beslenme, diyabet bakımı rutinlerini(düzenini) gevşetmemek, ipin ucunu bırakmamak, evde iş birliği yapmak (rutinleri annelere "yıkmamak"), düzenli fizik aktivite, bilgileri güncellemek ve motivasyon, çocuk diyabet ünitelerinde düzenli izlem ve teknoloji kullanımı gereklidir.

Bilindiği gibi 18 yaş altındaki her birey çocuktur ve tip 1 diyabetli çocukların da çocuk endokrinolojisi uzmanlarınca izlenmesinden daha doğal bir şey yoktur. Uzun yıllardır diyabetli çocukların sağlığı için emek veren bir hekim olarak, şu koca İstanbul'da onlarca çocuk endokrinolojisi uzmanı varken erişkin diyabeti uzmanlarının çocuk vaka görme ısrarlarındaki motivasyonu anlamıyorum ve bunu üzücü buluyorum.

Günümüzde tip 1 diyabeti önlemek ve iyileştirmek henüz mümkün değildir ama gerekenler yapıldığında bütün tip 1 diyabetli çocukların normal ve başarılı bir ömür sürmelerini sağlamak mümkündür. Bir çocuk diyabet olduğunda, "bir felaket olmuş" gibi hissetmeye ve "karalar bağlamaya" gerek yoktur; bunun yerine diyabet tedavisi konusunda kendini geliştirmek, rutinleri iyi bir şekilde yerine getirmek ve gerçekçi bir........

© T24