Diğer

28 Kasım 2023

Çok değerli Türkiye Barolar Birliği Yönetimi,

Türkiye'nin hukuk düzeni, Cumhuriyet tarihindeki en kötü günlerden geçmektedir.

Türkiye'de mahkeme kararları uygulanmamaktadır. Yargıda rüşvet iddiaları artık su yüzüne çıkmıştır.[1] Hukuk fakültelerinin sayısı her geçen gün artarken, eğitimin niteliği hızla gerilemektedir.[2] Ekonomik açmazlardan ötürü depresyona, hatta intihara sürüklenen genç avukatlara dair haberlerde sıra dışı bir artış söz konusudur. Yurttaşların adli makamlara dönük güven yitimi hiç olmadığı kadar yüksektir.[3]

Bir anayasa hukukçusu olarak özellikle ve rahatlıkla söyleyebilirim ki Türkiye fiilen anayasasızlaştırma süreci yaşamaktadır.[4]

Bazı örnekleri tarihe not düşmek için aktarmak anlamlı olabilir.

Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı. Yargılamalarda, (hatta siyasi vakalarda soruşturma aşamasında) tutukluluk norm, tutuksuz yargılama istisna niteliği kazanmıştır. Öyle ki tutuklu sayısının fazlalığından ötürü artık cezaevi/tutukevi sayısı dahi yeterli olamamaktadır. Tutuklama kararlarında da basmakalıp gerekçe sorunu derinleşmiş ve yerleşik hâle gelmiştir.[5]

Bunların yanı sıra Osman Kavala[6], Selahattin Demirtaş[7] ve Can Atalay[8] örneklerinde görüldüğü üzere siyasi muhalifler, mahkeme kararlarına rağmen tutulmaktadır. Bir kişiyi dağa kaldırmaktan farksız bu tutumun bizzat kamu erki tarafından ve ayan beyan yapılması "hukuksal yozlaşma"nın artık "çürüme" düzeyine vardığının göstergesidir.[9] Cumhuriyet, "hukuk devleti" olma yolundan çıkmış, "hukuksuzluk devleti" olmakta hızla yol almıştır.

Adil Yargılanma Hakkı. Mahkemelerin bağımsızlığı hiç olmadığı kadar gerilemiştir. Mesleğe alımlardaki fiilî "referans" ölçütünün, gelinen aşamada "iktidar angajmanı" olarak algılandığı görülmektedir. Niteliksiz ve deneyimsiz hâkimlerin verdiği sorunlu kararlar bir yandan, nitelikli hâkimlerin coğrafi güvenceden yoksun olmasından mütevellit sürgün tehdidi altında çalışmaları diğer yandan hukuki güvenceleri boğmaktadır. Dava sürelerinin uzunluğu sıradanlaşmış ve kanıksanmıştır. Pek çok karar, ilgili ve yeterli gerekçeden yoksundur. Keza Cumhuriyet savcıları, İçişleri Bakanlığına bağlı kolluk güçleri eliyle etkili soruşturma yürütememekte, yargıçlara benzer bir baskı alında kalmaktadır.[10] Öte yandan, özellikle 15 Temmuz sürecindeki yargılamalardaki kimi sorunlar, yargısal olarak tespit edilmesine rağmen gerekli bütünlüklü giderim hâlâ sağlanamamıştır.[11]

Din ve Vicdan Özgürlüğü. Türkiye'de derin bir laiklik krizi baş göstermiştir. Dinsel dayatma artmış, kişilerin "dinden özgürlük" güvenceleri büyük ölçüde tasfiye edilmiştir. Örneğin Anayasa'nın (md. 15/2 ve 24/3) "kimse dinini açıklamaya zorlanamaz" hükümlerine ve bu konudaki Türkiye aleyhine verilen bir İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (İHAM) kararına rağmen nüfus kütüklerinde "din hanesi" varlığını korumaktadır.[12]

İHAM ve Anayasa Mahkemesi (AYM) tarafından dinsel endoktrinasyon (tek yönlü aşılama) içerdiği tespit edilen[13] din kültürü ve ahlak bilgisi dersi aynı içerikle ve zorla verilmeye devam edilmektedir. Dahası bu sorun, zorunlu seçmeli dersler (Siyer ve Kur'an dersleri) yoluyla derinleştirilmiş[14], imamların da ders vermesinin önünü açan uygulamalarla okullar adeta camileştirilmiş[15], imam hatip okullarının paralel eğitim kurumları kılınarak yaygınlaştırılmasıyla Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun özü tahrip edilmiştir.[16] Son yıllarda Kur'an kurslarının beş yaşındaki çocuklara kadar indirilmesiyle[17] veya karma eğitimden uzaklaşılmasına dönük bazı fiili uygulamalarla[18] laik eğitim yıkılmaya yüz tutmuştur. Bu süreçte devletin yurt vb. barınma olanaklarını sunmaması, halk çocuklarını dini cemaat yurtlarının pençesine düşürmüş; millî eğitim kurumları, adeta laik Cumhuriyet'e karşı militan yetiştiren bir anlam kazanmıştır.

Diyanet İşleri Başkanlığı (DİB), Anayasa'nın öngördüğü "laiklik ilkesi doğrultusunda, bütün siyasi görüş ve düşünüşlerin dışında kalarak ve milletçe dayanışma ve bütünleşmeyi amaç edinerek" hareket etme ödevinin tam aksine hareket etmektedir. Hükûmet güdümünde ve belli bir dinsel yorumun aşılanmasına dönük organize olduğu yargısal olarak tespit edilen[19] bu kurum, hemen her siyasi polemiğin parçası olmakta, bazı durumlarda nefret söylemi üretecek düzeyde ileriye gitmektedir. Alevi yurttaşların kendi ibadethanelerine sahip olmasının önünde de engel olarak duran[20] DİB'in bütçeden aldığı pay, ivmeli biçimde artmakta, pek çok bakanlığı dahi geçmektedir.[21]

Tüm bu adımlar, Anayasa'nın "dini ve dince kutsal sayılan şeyleri istismar yasağı" (md. 24/5) hilafına hareket eden siyasi partilerce atılmakta, ana akım muhalefet de laiklik hassasiyetini ortaya koymamaktadır.

İfade Özgürlüğü. Sansür ve oto-sansür, II. Abdülhamit istibdadını aratmamaktadır. Sadece Cumhurbaşkanına hakaretten dolayı açılan (dünya rekoru düzeyindeki) soruşturma sayısı dahi bu durumu ortaya koymaya yetmektedir.[22] İHAM'ın öngörülebilirlik sorunu olduğunu tespit ettiği hükümler (TCK md. 220/6, 299, 301 vd.) mevcut biçimiyle varlığını korumaktadır. Öte yandan gazetecilerin keyfî biçimde tutulmasındaki artış, basın özgürlüğünün gerileme düzeyiyle koşuttur.[23] Gazeteciler, gazetecilik yaptığı için tutuklanabilmekte, bunlar yetmezmiş gibi "halkı yanıltıcı bilgiyi yayma" gibi yeni suç tipleriyle daha da kuşatılmaktadır.[24]

İzinsiz ve Barışçıl Toplanma Özgürlüğü. Demokrasinin olmazsa olmazı barışçıl ve izinsiz toplanma özgürlüğü sistematik olarak yok sayılmaktadır. Öyle ki İHAM bu konuda münferit olarak ihlal kararları vermekten vazgeçmiş ve Türkiye'de bu konuda yapısal sorun olduğu belirlemesi yapmıştır.[25] AYM'nin yaklaşımı da bir ölçüde koşuttur.[26] Biber gazı vb. araçların keyfî kullanımıyla toplumsal olaylara müdahalelerde işkence yasağı ihlal edilmeye başlanmıştır. Geçmişte kapalı kapılar ardında yapılan işkence, artık sokağa düşmüş, aleni hâle gelmiştir.

Örgütlenme Özgürlüğü. Örgütlenme alanında "sarı sendikacılık" daha da yaygınlaşmıştır. Hükûmet güdümlü olmayan sendikalarda örgütlenen ve sendika çağrısıyla iş bırakan kamu çalışanları keyfî cezalara maruz bırakılmaktadır. Kamu çalışanlarının grev hakkını, çok sayıda yargı kararına[27] rağmen tanımayan iktidar, işçilerin grev hakkının özünü de "grev erteleme" kararlarıyla zedelemektedir.[28] AYM'nin grev erteleme kararlarına dönük ihlal kararları[29] açıkça yok sayılmaktadır.

Serbest Seçim Hakkı. Oy verme işlemine dönük güvenceler ve seçim güvenliği, tükenme noktasına gelmiştir.[30] TBMM'de gizli yapılması gereken oylamaların pervasızca açık yapılması[31], mühürsüz oyların geçerli sayılması[32], seçimden önce kamusal makamların ve kitle iletişim araçlarının fırsat eşitliğine aykırı biçimde kullanılması[33] ve seçimlerin üzerine -icabında "trafoya kedi kaçması[34]" yoluyla- düşen şaibeler, serbest seçim hakkının aşındığının ilk akla gelen örnekleridir. Bu aşınma karşısında Yüksek Seçim Kurulunun (YSK) yeterli denetimi sağlayamamaktadır. YSK, anayasal hakları güvence altına almak şöyle dursun, verdiği skandal kararlarla (İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçiminin yenilenmesi[35], Cumhurbaşkanının görev süresinin uzatılması[36] vb.) meşruluğunu yitirmiştir.

Milletvekillerinin yasama bağışıklıklarının içi........

© T24